Pastoor Else, symbool van Onstwedder onverzettelijkheid

No. 8 - PASTOOR ELSE, SYMBOOL VAN  ONSTWEDDER ONVERZETTELIJKHEID !

Allereerst, mede namens Geert Schreuder, een voorspoedig, gezond maar vooral gelukkig Nieuwjaar gewenst voor alle bezoekers van onze rubriek.
’t Zal er met dat “voorspoedig” het komende jaar best wel om gaan spannen af en toe. Veel van de bezuinigingsmaatregelen die ons kabinet de afgelopen maanden heeft aangekondigd zullen effectief worden en reken maar dat we dat in onze portemonnees zullen merken. Daarbij zijn ook de vooruitzichten wereldwijd, economisch en politiek, nou niet de meest rooskleurige. We zullen er stevig tegenaan moeten!

Om u aan te geven, dat deze crisis niet de eerste is en zeker (nog) niet de ergste, willen we u aan de start van 2013 in korte lijnen het verhaal van de Onstwedders in de 15e eeuw en hun pastoor Else schilderen.
“Pastoor wie ?” hoor ik u zeggen. “Else ? De enige Else met een s die ik in de Onstwedder regio ken, is een jonge vrouw en die is vast en zeker geen pastoor.”
Beste dorpsgenoten : u kent pastoor Else wél. Tenminste, als u ooit ’s in ‘De Bolster’ bent geweest. In de hal, achter de VVV-balie, een beetje rechts van de hoofdingang, hangt sinds de opening van ons aller Onstwedder Steunstee het schilderij dat Geert Schreuder in 2002 maakte van ‘De moord op pastoor Else’.
Dat was toen ter gelegenheid van de Historische & Genealogische Expo “Herinneringen & Karakter”. Stichting ‘Munt Onstwedde 1100’ gaf er de opdracht toe.  
Pastoor Else is de lijkbleke man, die door de omstanders in de directe omgeving van de kerk met de Juffertoren uit het water van de Mussel A wordt gevist. Hij mist een arm en is erg dood……
Het bruggetje bij de ijsbaan heet sindsdien ‘Hillighenbruggetje’…..

We schrijven het jaar 1475. ’t Zijn barre tijden in Westerwolde. De Addinga’s van de Wedder burcht oefenen al zo’n 100 jaar een waar schrikbewind uit. Oude rechten worden met voeten getreden, afpersing en plundering zijn meer regel dan uitzondering geworden, gerechtelijke uitspraken worden als flauwekul terzijde geschoven, marteling van arrestanten op de Gieselbaarg is toenemend aan de orde van de dag.
De Westerwoldse boeren die gewend zijn volgens de regels van hun – toen al !! – heel democratische zgn. ‘Landtrecht’ te leven, pikken ’t tegen Pasen 1475 niet langer. Op Goede Vrijdagavond wordt de gehate Egge Addinga II op de brug tussen de twee gedeeltes van z’n eigen burcht doodgeslagen door een groep woedende boeren en burgers. De beroemde geschiedschrijver Ubbo Emmius (ja inderdaad: naar hem is de V.O.-afdeling van MFA ‘De Bast’ genoemd) zegt van deze extreme daad:”Niet te rechtvaardigen, maar wel alleszins te begrijpen.”

Egges zoon, Haye Addinga, WIL er niets van begrijpen. Ondanks de tussenkomst van de bisschop van Münster in eerste instantie, gaat hij als een wild beest tekeer.Hij lijkt nergens voor terug te deinzen.
De R.K. St.Nicolaas-parochie Onstwedde neemt als oudste en grootste van de Westerwoldse parochies het voortouw. De situatie moet niet nòg verder uit de hand lopen. De Onstwedders vaardigen hun pastoor Else af om aan het hoogste kerkelijke adres, inderdaad: bij de paus in Rome, de nood te klagen.
Helaas. Addinga krijgt lucht van de voorgenomen reis en licht de pastoor ’s nachts van zijn bed in de Poatersbörg tegenover het (nog altijd bestaande) voetbruggetje bij de kerk. Het schilderij in ‘De Bolster’laat de afloop zien, laat zien hoe angstig kijkende Onstwedder parochianen hun vermoorde pastoor uit de Mussel A halen …..
De oude man op het bruggetje wijst naar de zuidkant van de kerk. Dáár moet hun pastoor worden begraven, in de gewijde grond. Haye Addinga echter, hoog te paard gezeten, gevaarlijke dreiging uitstralend (net als z’n hond op de voorgrond), wijst naar de noordkant van de kerk. Pastoor Else heeft stilletjes teveel van de miswijn gedronken en is daardoor verdronken, zo luidt Hayes uitleg. Else is daarom in wezen niks beter dan een zuiplap en een dief, een misdadiger en dient daarom in de ongewijde grond aan de noordkant van de kerk te worden begraven. Punt uit !

Haye Addinga weet op dat moment nog niet, dat ’t met zijn schrikbewind drie jaar later
definitief gebeurd is. De Onstwedders laten ’t namelijk niet op zich zitten. Ze zoeken steun bij de bisschop van Osnabrück, die bewerkstelligt dat pastoor Else wordt herbegraven op het kerkhof aan de zuidkant van de kerk. De contacten met de bisschop van Münster worden eveneens weer aangehaald. En als dat onvoldoende resultaat heeft, wordt tenslotte de Stad Groningen te hulp geroepen. Die Stad maakt in 1478 de Wedder burcht met de grond gelijk. ’t Is uit met de Addinga’s, definitief uit !

Wat leren wij op de drempel van een nieuw jaar uit dit verhaal ?
In elk geval, dat het vertrouwen van onze Onstwedder voorouders in de goede afloop van een strijd voor recht & gerechtigheid sinds die trieste gebeurtenis aan de boorden van hun Mussel A onwrikbaar is gebleven.
Ons Westerwoldse volk in onze streek en ons dorp lijken sinds die boze jaren in de 15e eeuw al eeuwenlang erg rustig, misschien soms wel een beetje bij het saaie af. Wij laten echter – nog steeds – niet met ons sollen ! Toen niet en nu niet ! We hebben de bereidheid en de onderlinge solidariteit om – zo nodig – onze vrijheid, ons recht af te dwingen !
Met zo’n instelling kun je elke crisis succesvol te lijf. Ik denk zelfs, dat de kenmerkende Groninger zegswijze “Kom op ! Kop d’r veur” in 1475  in Onstwedde uiteindelijk gestalte heeft gekregen.

Tenslotte. Ik denk dat ‘t niet toevallig is, dat het verhaal rond de moord op pastoor Else in de zomer van 2008 een plek heeft gekregen in de zgn. ‘Canon der Provinciën’. Dat zijn 12 historische gebeurtenissen, - voor elke provincie één -, die van wezenlijk belang zijn geweest voor onze vaderlandse geschiedenis. Het Onstwedder drama plus z’n uiteindelijke afloop staat daarin naast o.a. de eerste trein in Nederland (1839), de aktiviteiten van Ir.Lely, de Asser TT, de Watersnoodramp van 1953, de bouw van de Utrechtse Domtoren (1254) en de list met het Turfschip van Breda (1590).
2013 mag een jaar van de rechte rug, van fierheid worden ! Ozo !


© Klaas Meijer / Geert Schreuder