Zó waren de Onstwedder manieren (1829) – Deel 1

Afl. 69 – 15-01-2015

Als verzorger van deze rubriek word ik natuurlijk geacht mijn kennis omtrent dorp en streek voortdurend te verdiepen en uit te breiden. Wees getroost: u hoeft zich daarover beslist geen zorgen te maken. Ik doe bijna niets anders…
Op één van die safari’s in Onstwedder geschiedenisland kwam ik onlangs – opnieuw – het zgn. Schoolmeestersrapport uit 1829 van (ws.) meester Derk Adolfs Welp tegen. Dat is een rapport, dat de hoofdmeester in opdracht van de overheid moest opstellen over de plek waar zijn school stond + een visie op leven en werken van de bewoners. Hoogst interessant om te lezen hoe ‘meester’ zo’n 200 jaar geleden tegen zijn leefomgeving aankijkt.
De directe aanleiding tot mijn speurtocht was de nieuwe woning, die de fam. Erik Beikes aan het bouwen is op Brink 5. Daar waar honderden jaren een boerderij van de familie Huitsing stond. Ik schreef daarover al eerder. ‘t Is de eerste boerderij die u - v.r.n.l. - achter juffrouw Meijer met haar groepje leerlingen (van de Openbare Lagere School) ziet op de foto van vandaag (uit ca. 1903).

Bij item 17 van het rapport krijgt meester de vraag of hem nog iets bekend is omtrent “…voormalige Burgten, spookverschijningen en dergelijke bygeloovigheden...”. Merkwaardig genoeg beantwoordt meester Welp deze vraag alleen met een aantal opmerkingen over “… het oprigten van een nieuw huis.”
Hij vertelt:
“Als de timmerlieden het hout in orde hebben, zoo dat men tot het oprigten kan overgaan, dan wordt door den eigenaar van het huis één of meer boden uitgezonden, om de vrienden en goede bekenden te noodigen op het zoogenaamde rigterbier, hebbende eenen stok met een kwast lint daar aan hangende, in de hand. De boodschap wordt door de boden in rijm of gedicht aan de gasten bekend gemaakt.
Zoodra de boden in het huis komen waar zij moeten noodigen, dan vragen zij eene tafel, en wel met deze woorden:
Zet mij eene tafel ter hand,
of ik sla de schöttels van de wand.
(Opm. - Jaja, toen ik indertijd van Stadskanaal-N. naar Onstwedde verhuisde werd ik al nadrukkelijk gewaarschuwd: “Dij Onstwedders… Oòòòh, mien jong, dat is doar zulks roeg volk ! Doar zeggen ze gewoon ‘pokkel’ tegen de ‘penze’…”)

Als nu de tafel gereed staat, dan begint de man zijn boodschap te doen, en geeft op het einde van iedereen regel van zijn rijm of gedicht, een goeden slag met zijn’ stok op de tafel.

De dag gekomen zijnde om het hout op te rigten, dan verschijnt het genoodigde gezelschap, zoo als man, vrouw, kinderen, knechten en maagden, ja het heele huisgezin!
Elk hoofd van het huisgezin brengt een ham (of schinke) en eenige stukken boter ten geschenke mede. Zoodra alles gereed is, zoo dat men tot het oprigten zal overgaan, dan verschynt de Predikant, en doet, midden tusschen het hout staande, een gebed, waarin voor alle ongelukken wordt gebeden, en eene zegen voor de bewoners van het aanstaande huis wordt afgesmeekt.
De werkzaamheden gedaan zijnde, dat doet men eenen maaltijd van graauwe erwten, brij en spek, en brengt den geheelen nacht al dansende en zingende door.
Dit gebeurde in vroegere tyden altyd, maar nu zeer zelden meer.”

Uitzwaaier:
Als wij Onstwedders inderdaad hechten aan allerlei (stok)oude gewoonten en gebruiken, dan weet de fam. Beikes waar ze aan toe is en dat weet de Brink-buurt, dat ze in de loop van dit jaar een slapeloze nacht te wachten staat..

OPROEP – OPROEP – OPROEP – OPROEP – OPROEP – OPROEP – OPROEP – OPROEP –

Kort geleden werd mij naar aanleiding van het ‘Onstwedder Oogst-ABC’ (zie de rubriek ‘Taikens & Toal’ elders op deze website) gevraagd of ik het een en ander kon vertellen over een zgn. ‘aardappelstomer’. Dat is een apparaat, vrij groot van formaat, dat o.a. in de jaren (19)’40 en '50 nog in gebruik was om aardappels gaar te stomen om vervolgens de (prut)puree te gebruiken als varkensvoer.
Mijn vraag/verzoek: is er iemand onder onze bezoekers die nog weet heeft van zo’n aardappelstomer in de Onstwedder regio en – nog veel mooier! – misschien nog een foto heeft van het apparaat dat in Onstwedde e.o. gebruikt werd? Als u een oude kennis heeft, waarvoor het voorgaande opgaat dan is dat natuurlijk ook uitstekend.
De evt. foto willen we graag even lenen om te scannen en die komt dan daarna volledig intact retour.
Meldingen graag per mail via het aanklikken van mijn naam hieronder.
Al vast heel erg bedankt!

OPROEP – OPROEP – OPROEP – OPROEP – OPROEP – OPROEP – OPROEP – OPROEP –

Opm.: Onze dank voor het geven van nuttige aanvullende informatie inz. de aardappelstomer gaat uit naar: de heren Berend Louwdijk; Aike Velthuis.

© Klaas Meijer (k.meijer@onstwedde.info)