“... Wedde dat ...”

Afl. 154 – 20-08-2020

Erg leuk, dat een reeks uitzendingen over dorpen in ons Groninger land onder de titel “Grandioos Groningen” op 15 augustus van start ging in Onstwedde.(U kunt die aflevering terugzien via de hoofdpagina van onze website onder de kop ‘Video’s’:”Mien dorp Onstwedde”).
De opnames, gepresenteerd door oud RTV-Noord-medewerker Rob Mulder, hadden m.i. in z’n algemeenheid iets beter gekund, maar er kwam ook een aantal elementen aan bod die absoluut de moeite waard waren. Bijvoorbeeld de vraag: moet je nou a.) Onstwedde of b.) Onstwedde zeggen? (leg bij het proberen de klemtoon op het vetgedrukte deel).

Wij, als verknochte bewoners van ons aloude dorp, weten natuurlijk al eeuwenlang dat b.) het enig juiste antwoord is.
Maar ook de betekenis van het woord “wedde” kwam ter sprake. En voor de zoveelste keer als ik de afgelopen jaren hoorde of las over de betekenis van dit woord, bespeurde ik iets van ergernis in mijn gemoed. Oók Rob Mulder sprak namelijk klakkeloos enkele zogenaamde “taalexperts” na. Die vinden dat de naam Onstwedde een combinatie is van de persoonsnaam “Onno” (= heel goed mogelijk) en het woord “wedde”. Een “wedde” is dan, althans in  hun “visie”, een synoniem van “wolde”/’bos’.
Hoe dom kun je zijn.

Klaas Meijer is weliswaar geen afgestudeerd taalkundige, maar logisch nadenken is hem al sinds z’n jonge jaren niet vreemd.
- Als ‘wedde’ een oud woord zou zijn voor ‘bos’, waarom heet onze streek dan al sinds plm. het jaar 800 ‘Westerwolde’? Een ‘wold’, een ‘bos’ in het westelijk deel van de bezittingen van het Duitse klooster Corvey aan de Wezer-rivier. Zulks in tegenstelling tot het ‘Osterwald’-gebied van het klooster in de buurt van Lingen. In de 9e eeuw werd Onstwedde, als oudste en grootste van de 5 kerkdorpen in ons gebied, zelfs aangeduid met de (verzamel)naam Westerwolde...
- Als later (ca. het jaar 1000) door de Friezen een kolonie wordt gesticht in een bosachtig gebied aan de rand van de zee (… ja ja, toen nog!!) wordt die plek Vriescheloo’ genoemd. Met dit ‘loo’ hebben we dus (nog) een ander oud woord voor bos. Denk bv. ook aan het Drentse Exloo, Dwingeloo, Anloo.
- Over het Metbroekbos zullen we ’t nu maar niet meer gaan hebben.

En ‘wedde’ dan...? Hadden ze dan 1000 jaar geleden nóg een ander woord voor ‘bos’ nodig? De plaatsnaam ‘Wedde’ komt in dat geval wel helemaal zielig over: een plaats die 'Bos' heet, middenin in het Westerbos (W'wolde)... Wedde(n) dat zelfs onze moderne Tom-Truus hier niet uit zou komen?

Maar ‘Onstwedde’ en ‘Vlagtwedde’ dan?
Nou, geachte lezers van deze rubriek, laten we er niet verder omheen draaien. Een ‘wed’/'wedde' is simpelweg een oud woord voor een ‘doorwaadbare plaats’. De woorden ‘wad’(denzee) en ‘waden’ zijn er bv. nauw mee verwant. In andere streken van ons land noemen ze 't een 'voorde'. (Denk bv. aan Lichtenvoorde of Coevorden).
Aan doorwaadbare plaatsen, aan ‘weddes’ was in ons gebied in oude tijden dringend behoefte. Met name de Westerwoldse -, de Ruiten- en de Mussel-Aa konden oudtijds forse stromen zijn, die je niet zo maar even zonder nat pak overstak. Wat was ’t dan geweldig als er hier en daar een doorwaadbare plek was, een ‘wedde’.

De burcht van Wedde is ooit gebouwd op de plek waar hij nog altijd staat, omdat precies daar een ‘wedde’ door de Westerwoldse Aa was. Die ’wedde’ in Wedde was uitermate belangrijk, omdat de handelsroute van de Stad Groningen naar het Duitse Ems-/Münsterland daar langs liep.
De ‘wedde’ van Onno door de Mussel-Aa in Onstwedde was zelfs in 1906 nog altijd in gebruik, al was ’t toen dan voornamelijk voor het vee. De foto van de Havenstraat uit dat jaar, tegenover de ingang van de huidige ijsbaan, die bij deze aflevering is gevoegd moge dat bewijzen. (Leuk is 't trouwens, dat het pand waar achtereenvolgende families Draadjer in elk geval zo'n honderd jaar achtereen hun bedrijf hadden  - nu Havenstraat 11 - in het midden van de foto op de achtergrond duidelijk te zien is).
Bij Vlagtwedde moeten we waarschijnlijk denken aan de hulp van enig vlechtwerk om een acceptabele ‘wedde’ te realiseren.

Als u zich nog even afvraagt waarom ‘wed’ veranderde in ‘wedde’, dan verwijs ik u graag naar de Westerwolds-Groningse varianten van woorden als bv. pet, (aanstellerige) meid, mat of mot. Dat wordt zonder nadenken: pedde, (eelske) medde, madde, modde. Taalkundig gezegd: woorden die beginnen met een bilabiaal (lippenklank) of een labio-dentaal (lip-tand-klank) en eindigen op een t-klank, worden door ons al eeuwenlang probleemloos verlengd met het achtervoegsel –de.

Beste Rob Mulder, afgestudeerde “kenners” van onze taal, laat ’t vanaf nu noooooit weer gebeuren, dat u ‘wedde’ als synoniem ziet van ‘wold’!!! Een nuttige tip? Ga een volgende keer eerst ’s te rade bij de (Dikke) Van Dale, zoek het woord ‘wed’ op, neem de allereerstgenoemde betekenis tot u en geef dan – opnieuw  – uw mening weer. En als we ’t dan eventueel nog met elkaar oneens zouden zijn, dan sturen we u - bij hoog water - via een ‘wedde’ regelrecht ‘’t wold’ in!
                           ************

In mijn schoolmeestersjaren zei ik wel ’s tegen een leerling, die aan mijn woorden twijfelde: “Wedden om een (niet te duur) reepje chocola dat ik gelijk heb? En denk erom: ik wed alleen als ik er zeker van ben dat ik win...”

(Alhoewel...:
Toen ik deze aflevering net klaar had, schoot mij te binnen dat ik ooit 's een artikeltje geschreven had over de 'Achtergronden van de naam Onstwedde'. Eerlijkheidshalve moet ik toegeven, dat ikzelf  misschien wel een beetje schuldig ben aan de hierboven geschetste misvatting over de betekenis van het woord ‘wedde’.  In het herdenkingsboek, dat in 1977 ter gelegenheid van ‘Onstwedde 1100’ verscheen, heb ik namelijk een ietwat andere mening verkondigd dan ik nu hierboven met absolute zekerheid heb uitgevent...

Ach, ik was toen nog jong en je leert in de loop der jaren nog steeds bij hè...

© Klaas Meijer (k.meijer@onstwedde.info)