Vervolging in de 2e Wereldoorlog (1940-1945)

Afl. 52 – 10-04-2014

Over enkele weken zullen we voor de 27e keer samenkomen rondom ons 4 mei-monument om de oorlogsslachtoffers van toen en nu te herdenken. Én om elkaar opnieuw te waarschuwen. Te waarschuwen, dat we omstandigheden zoals toen – de tekst op het gedenkteken zegt ’t kort en duidelijk – “Nooit meer” willen. De Hebreeuwse tekst uit het bijbelboek Klaagliederen (hfdst. 3:29b) op de voet van datzelfde monument, is iets minder strikt in z’n tekst: ”Misschien is er hoop...” Maar de Israëlieten hadden in de tijd dat Jeremia zijn woorden neerschreef (586 v. Chr. bij de verwoesting van Jeruzalem) dan ook al eeuwenlang zoveel ellende meegemaakt, dat leven tussen hoop en vrees welhaast een angstaanjagende levensstandaard was geworden.

Toen ik op de avond van de gemeenteraadsverkiezingen onze geblondeerde roeptoeter Geert Wilders z’n ongenuanceerde, opjuttende uitspraak over Marokkanen hoorde doen, schoot deze Jeremia-tekst door me heen. Daarnaast kreeg ik acuut het beeld van de angstaanjagende illustratie van vandaag weer op het netvlies. Hij komt uit het herinneringsalbum dat tekenaar L.J.Jordaan indertijd, na W.O. II,  in opdracht van ‘De Groene Amsterdammer’ maakte.
Hoe dicht brengt de PVV-aanvoerder ons anno 2014 opnieuw bij deze plaat?

Vandaag zal ik op uitnodiging van juf Driever van ‘De Rank’ twee gastlesjes geven aan groep 7 en 8 rondom het thema ‘Joden in Onstwedde tijdens de 2e Wereldoorlog’.
- De directe aanleiding daartoe was/is de geplande plaatsing van zgn. Stolpersteine (letterlijke betekenis: struikelstenen) in het trottoir voor de woningen waar in de oorlogsjaren joodse families woonden. ’t Zijn – uiteraard – geen stenen/tegels waarover je letterlijk zult struikelen. ’t Zijn wel stenen/tegels, die herinneringen oproepen, een beroep doen op meeleven, op emoties. Je struikelt er in geestelijke zin over zou je kunnen zeggen.
- De indirecte aanleiding was de onbekendheid van onze huidige jeugd met het joden-verleden van ons dorp.
Series vragen kwamen onlangs boven. “Hebben hier dan ook joden gewoond? Waar dan wel? Hoeveel? Wat is er met hen gebeurd? En wat hebben de Onstwedders eigenlijk ondernomen om de wegvoering tegen te houden?”

De andere slachtoffers van de oorlog (19)’40/’45 uit de Onstwedder samenleving wil ik absoluut niet vergeten. Zeker niet na de herinneringen die Geert Tipker (Haarlem), zoon van oorlogsslachtoffer ‘Jogie Tipker’, me kort geleden bezorgde. Zeker ook niet nadat Klaas Jager uit Veendam de aantekeningen die zijn vader indertijd maakte over z’n contacten met verzetsman Henk Haan (broer van de vermoorde Mans Haan van de Vosseberg), onlangs in m’n brievenbus deponeerde.
Vandaag wil ik u echter alleen de lijst van de 10 vermoorde joodse dorpsgenoten onder ogen brengen. Al was ’t alleen maar om te voorkomen, dat wij ooit zouden moeten zeggen – en dat is m.i. ontzettend zuur – :
”Eén ding weet ik helaas heel zeker: het enige wat ík van de geschiedenis geleerd heb, is dat ik er niets van geleerd heb…”

De onderdrukking, de vervolging van Joden is eigenlijk zo oud als de wereldgeschiedenis. Vanuit de Bijbel weten we o.a. van hun slavernij in Egypte, van de onderdrukking door de Filistijnen, van de Babylonische ballingschap.
Sinds de verwoesting van Jeruzalem door de Romeinen in 70 na Chr. raakt het volk in de zgn. ‘diaspora’, verstrooid over de hele wereld. Daarna zijn ze, met name sinds ca. het jaar 1000, in heel Europa gekleineerd, genegeerd, ingeperkt in hun bestaansmogelijkheden, uitgemoord op een onvoorstelbare schaal. Hitler-Duitsland was daarbij in wezen niet meer dan een extreme exponent; met de Holocaust als gruwelijk uitvloeisel.
Aan 10 van de 12 Joden, die in 1943 in Onstwedde woonachtig waren, werd het leven dus in een vernietigingskamp (laat dit woord alleen al ’s rustig op u inwerken; en huiver...) ontnomen.  
 1. Samuel Meijer           (1858-1943)          
 2. Jakob Meijer             (1865-1943)           
 3. Schoontje Meijer      (1874-1943)         
 4. Salomon Meijer        (1879-1944)          
 5. Carolina Jacobson   (1880-1944
 6. Simon Meijer            (1910-1944)
 7. Mozes Meijer            (1912-1944)
 8. Karl Menkel              (1886-1944)
 9. Carolina v.d.Berg     (1891-1944)
10. Herbert Menkel       (1920-1945)

Doordat ze de joodse Meijer-familie een onderduik-adres boden, kwam een ook een gewelddadig eind aan het leven van: Jakob Korsse (1916-1945) en Jan Wever (1914-1945).

                                      ***********

De leerlingen van ‘De Rank’ zullen eerstdaags met een aktie bij u aan de deur komen. De opbrengst zal bestemd zijn voor de plaatsing van ‘Stolpersteine’ in Onstwedde.
Elke keer als we die ‘struikelstenen’ straks in de straat tegen komen, zullen we ons kunnen/ mogen/moeten afvragen: ”Hoe sta ik tegenover m’n medemensen in nood? Hoe standvastig ben ik, zelfs als verraad en onderdrukking aan de orde van de dag zijn?”

De onvermoeibare wereldverbeteraarster Loesje zei ’t onlangs zo: ”Zorgen moet je niet maken. Zorgen moet je doen!”
Da’s een goeie, hè?
Een royale gift aan de leerlingen bij u aan de deur is misschien wel een goed begin...

                                    ***********

Onstweddes verhaal van de 2e Wereldoorlog is tot op heden beschreven in:
-    Onderwater, J. G.: ”Mobilisatie, collaboratie en liberatie” (1977);
-    3e klassers Ubbo Emmius e.a.: ”Schoenen met lusjes” (2005);
-    Harry Wubs: ”Surrogaat is er genoeg” (2011)
-    Jaap Bestebreurtje: ”De plek” (2010).

© Klaas Meijer (k.meijer@onstwedde.info)