BEVRIJDING! Rumoerig einde van een boze periode

Afl. 53 – 24-04 2014

Hendrik Huls van de Höfte was aan het eind van de zomer van 1942 een beetje aan de vroege kant met z’n opmerking aan het adres van z’n vrouw, middenin de nacht: ”Jantje. De Engelsen binnen d’r.” Even van tevoren was een snerpend vliegtuiggeluid te horen geweest, gevolgd door een doffe knal. Helaas voor Hendrik & Jantje en voor al die anderen die hoopten op een snel einde van de oorlog: ’t ging om een Duitse Messerschmitt-jager, die was neergestort in de ‘Peerdekaamp’ van Engel Holtjer in Wessinghuizen. De bevrijding zou nog “even” duren…

Vergeleken met de dagen van de Duitse inval in de meidagen van 1940 verliep de bevrijding van Onstwedde vijf jaar later, op 12 april 1945, aanzienlijk minder rustig. Waren de terugtrekkende Nederlandse en de hen achtervolgende Duitse troepen in 1940 nog in een boog om Onstwedde heengetrokken, in 1945 wisten zowel Poolse als Canadese en – ook – Belgische militairen ons dorp op hun bevrijdingsroute te vinden.
’t Begint eigenlijk al op 11 april. Terugtrekkende Duitse soldaten, die ’t terecht niet meer zien zitten, proberen zo snel mogelijk richting ‘Heimat’ te ontkomen.
Op hun vlucht roven ze van alles mee wat hun nog van pas komt. Paarden, wagens, fietsen, spek, eieren lijken nog begrijpelijk, maar naderhand blijken er ook gouden en zilveren sieraden meegeroofd te zijn. Op een boerderij in het Onstwedder buitengebied worden zelfs 7 biggen in hun hok doodgeschoten en ter plekke geslacht. De Duitse nood is – kennelijk – hoog.

De Polen, onderdeel van het Canadese 2e leger, zijn de bevrijders van het eerste uur. In de vroege morgen van donderdag 12 april naderen hun bren-carriers Onstwedde vanaf de Mussel. Ze weten vrij snel door te stoten naar de Luringstraat. Mede dankzij de spontane strobalen-hulp van de Onstwedder bevolking kan de door de Duitsers opgeblazen brug bij de haven ze niet lang tegenhouden.
Evenmin slaagt een groep Duitse soldaten die zich heeft verschanst in het Hommes-bos daarin. Vanaf het erf van Geert Streuding (plm. Dorpsstraat 90) wordt het bos onder vuur genomen. De Onstwedders kijken vol bewondering toe bij de akties van hun bevrijders; dat die kijkers daarbij door rondvliegende kogels soms hun leven ernstig in de waagschaal stellen, realiseren ze zich pas later...
De Poolse marsroute is gepland richting Veendam. Als ze er echter achter komen dat een fanatieke Duitse eenheid ter hoogte van Beumeesweg no. 40 (waar nu de Bouwland-families wonen) op hen wacht, maken ze pas op de plaats. Een tekort aan tanks en/of zwaar geschut dwingt ze om de bevrijding van Alteveer nog maar een dag uit te stellen. Op verzoek van de Poolse commandant worden ook de rood-wit-blauwe vlaggen, die in Onstwedde al her en der van pure blijdschap waren uitgestoken, – voorlopig – maar weer binnengehaald. “Mörgen mor ais weer kieken.”

In het spoor van de Poolse troepen arriveren de Canadezen in Onstwedde. Zij komen met zwaar materiaal: tanks en artillerie. Hun route gaat in eerste instantie richting Veele. Belgische parachutisten zijn daar bezig de weg naar Winschoten vrij te maken, maar zijn bij de (huidige Rolin-)brug op vinnige Duitse tegenstand gestuit. Via Ter Wupping schieten de Canadezen hun Belgische strijdmakkers met artillerie te hulp. Als - letterlijk - het gedonder in de glazen begint, zoeken de Ter Wuppingers met z'n allen een veilig heenkomen bij Berend Volders in de sloot.

Van deze Canadese actie was tot dusverre niet zo veel bekend. Vorig jaar meldde ik u al, dat zich in Ter Wupping nog steeds een tweetal tracks (delen van de rups-aandrijving) van Canadese tanks bevonden, hetgeen deed vermoeden dat daar in elk geval Canadezen waren geweest. Hendrik Wolfs (oud-Ter Wuppinger en één van de fotografen van onze dorps-website) kwam met aanvullend bewijs. Hij trof onlangs op een terrein op ‘d’ Eske’ een – weliswaar gehavend – embleem aan, dat onmiskenbaar ooit op de baret van een kanonnier van de Royal Canadian Artillery had gezeten (zie de foto van vandaag).

Bij diezelfde zoektocht vond Hendrik op ca. een halve meter diepte een kapotte bougie van oude datum met de tekst ‘AC’ erop geschreven, allerlei munitieresten + ... een aantal Belgische munten. Belgische munten uit de jaren (19)’30 achter in het veld van Ter Wupping? Tja, dan kan ’t haast niet anders, of er zijn Belgische para’s van de eenheid die in Veele heeft gevochten ook in Ter Wupping geweest. Een vriendschapsbezoekje bij hun Canadese collega’s misschien ?Eén Canadese tank heeft trouwens nog drie weken in Ter Wupping gestaan. De bemanning was toe aan een rustperiode en er was absoluut niemand die hun dat misgunde.

Dat van spontane burger-akties tijdens de bevrijding 69 jaar later nog de sporen te zien zijn toont Wubbe Wolfs ons anno april 2014. Broer Hendrik is 12 april ’45 druk doende om de gaten die de zware Canadese militaire voertuigen in de Ter Wuppingerweg, - toen nog een zandweg -, hebben gereden enigszins te egaliseren. Dat kan immers bijdragen aan een soepeler voortgang van de bevrijdingstroepen. Door een plots met hoge snelheid opdoemende jeep moet Hendrik z’n toch al beschadigde schop echter heel rap terugtrekken; een beweging waarbij de schop heel ongelukkig eindigt in Wubbe z’n kuit… Een stevig litteken levert nog altijd het bewijs.

Twintig Onstwedders blijken hun leven in de voorbije jaren aan directe oorlogshandelingen te hebben verloren. Roelf Nomden (Holte), Jan Lukens Azn, Jan Wever en Johannes (“Jogie”) Tipker keren dermate zwak en ziek in Onstwedde terug, dat ze vrij kort daarna aan de gevolgen overlijden. Vierentwintig oorlogsslachtoffers. De vreugde van de bevrijding zal voor altijd een rouwrand houden.

                                               ******************* 

69 jaar lang leven we inmiddels in een vrij Nederland. Met – nog altijd – diepe dank aan onze bevrijders van toen, zullen wij met elkaar in de jaren die komen moeten blijven tonen dat we die vrijheid écht waard zijn.
Zullen we d’r maar voor blijven gaan?

TEN SLOTTE: Veel dank voor de foto’s van de bodemvondsten + allerlei aanvullende, nuttige info komt toe aan Engel Huls, Hiske Huls (Middelstum), Chonda Luring, Harm Luring Azn. en Harm Luring Hzn., Geert Tipker (Haarlem), Hendrik Wolfs, Wubbe Wolfs en Engel Wubs.

© Klaas Meijer (k.meijer@onstwedde.info)