De Wedder Burcht: speerpunt voor 3 eeurwen van geweld in Westerwolde

Afl. 93 – 02-02-2016

Westerwolde behoort tot die streken in ons land, waarvan de geschiedenis al vele eeuwen voor het begin van onze christelijke jaartelling begint. Alleen al daardoor kent ons gebied, ons dorp een ontzettend lange en rijke geschiedenis.
U mag best weten, dat ik persoonlijk vrijwel vanaf het eerste moment dat ik in Onstwedde kwam wonen, - nu bijna 50 jaar geleden -, o.a. daarvoor gevallen ben. De regionale insteek die ik bij mijn geschiedenislessen aan “t Spieck/Comenius/Ubbo Emmius” kon hanteren, het mogen geven van de eerste aanzet tot het feest van ‘Onstwedde 1100’ (1977) en het starten van deze historische rubriek (2012) zijn exponenten van die geschiedenis-tic, waarop ik – nog steeds - met warme gevoelens terugblik.

Het thema, waarmee ik u vandaag wil confronteren is verre van warm. ’t Betreft een aantal (git)zwarte bladzijden uit de geschiedenis van Westerwolde. ’t Is namelijk bepaald niet allemaal rozengeur en maneschijn geweest in ons gebied. Oh nee, verre van dat!

Centraal in de perioden van ellende staat enkele eeuwen achtereen de Wedder Burcht.*
Over het schrikbewind van de Addinga-familie, die plm. 1360 op heel eigengereide wijze de macht aan zich trekt en ruim een eeuw lang (tot 1478) vanuit Wedde met moord en doodslag gestalte geeft aan z’n macht, willen we ’t vandaag niet opnieuw hebben.
Ook in de oorlogen, die heel Nederland in de eeuwen daarna treffen, heeft de Burcht van Wedde namelijk steeds opnieuw een belangrijke rol gespeeld. (’t Is eigenlijk totaal niet voorstelbaar, dat in diezelfde Burcht anno nu een Kinderhotel en een Kinderopvang zijn gevestigd... Zouden we tóch nog iets van de geschiedenis geleerd hebben?)

In de Eerste (1665-1667; met o.a. de Slag bij Jipsinghuizen) en de Tweede Münsterse Oorlog (1672-1674) is ’t tot twee keer toe bisschop Bernhard van Galen (“Bommen Berend”), die de Wedder Burcht als ideaal uitgangspunt ziet voor z’n agressieve acties richting de Stad Groningen.
Op zich niet onbegrijpelijk, omdat de vrij belangrijke handelsroute van Groningen naar het Duitse Ems-/Münsterland via Wedde liep. En er is niet veel fantasie voor nodig om je voor te stellen hoe de bewoners van het gebied rondom Wedde onder het gedrag van – laten we ze noemen – ‘de ongeregelde troepen’ van de bisschop hebben geleden.

Maar ook de voor de geschiedenis van ons land zo doorslaggevende 80-jarige Oorlog tegen de dictatoriale Filips II van Spanje (1568-1648) kent z’n start in... jawel: de Burcht van Wedde. Die burcht is dan eigendom van Johan de Ligne, graaf van Aremberg en, - namens de Spaanse machthebbers -, is hij stadhouder van het gewest Groningen.
De troepen van Willem van Oranje (“de Zwijger”), die poogt het Nederlandse volk mee te krijgen in een vrijheidsstrijd, staan onder leiding van z’n broer Lodewijk van Nassau. Die had eigenlijk vanuit het Ostfriese Emden de volksopstand in Holland een fikse injectie willen geven, maar het stadsbestuur van Emden weigert z’n medewerking. Handelsbelangen gingen bij hen voor…

Zo komt het teleurgestelde opstandelingenleger via Bellingwolde uiteindelijk in Wedde terecht. De burcht valt heel gemakkelijk in hun handen: er is namelijk vrijwel niemand thuis... Met Wedde als uitgangspunt worden aansluitend enkele relatief gemakkelijke overwinningen in het Groningse gebied behaald. Als daarbij een Spaans wapendepot in Winschoten vrijwel intact kan worden veroverd, stromen vele vrijwilligers uit de regio toe. Ook Willem van Oranje reageert vanuit de Dillenburg enthousiast: hij stuurt z’n jongste broer, Adolf van Nassau, met een vendel ruiters naar het noorden ter ondersteuning van Lodewijks troepen.
Na een mislukte poging om de Groninger landadel aan hun kant te krijgen en een al even mislukte actie om Appingedam (toen de hoofdstad van de Ommelanden) te bewegen zich bij de opstandigen aan te sluiten, willen Lodewijk en Adolf terugkeren naar Wedde. ‘t  Komt bij Heiligerlee echter tot een bloedig treffen tussen hun troepen en die van graaf Aremberg.
Die was door landvoogd Alva met spoed teruggestuurd naar zijn “machts”gebied.

Het is de 23e mei 1568.
De veenmoerassen rondom het strijdtoneel maken voor graaf Aremberg het gebruik van zijn kanonnen vrijwel onmogelijk en de strijd moet in bloedige man-tegen-man-gevechten worden  uitgevochten. De opstandelingen kunnen uiteindelijk als winnaars het strijdtoneel op de akkers bij het voormalige klooster van Heiligerlee verlaten. De start van de strijd om de vrijheid, - die uiteindelijk dus 80 jaar zou duren -, moet de burger moed hebben gegeven.
Alhoewel...
Niet alleen graaf Aremberg wordt bij de gevechten gedood, maar ook Adolf van Nassau-Dillenburg hoort bij de lange lijst van gesneuvelden. Zoals in die tijd gebruikelijk bij personen van adellijke komaf, wordt hij al op het slagveld gebalsemd. Vermoedelijk is zijn lichaam daarna – voorlopig – bij/in de Wedder burcht bijgezet.

De overwinning bij Heiligerlee blijkt helaas al heel snel een incident. Landvoogd Alva komt zelf met een forse krijgsmacht naar het noorden. De troepen van Lodewijk van Nassau verlaten Wedde en lijden een grote nederlaag in de Slag bij Jemgum in Ost-Friesland (21 juli 1568). Omdat het vertrouwen in een tweede zege vooraf al als minimaal wordt ingeschat, is het lichaam van Adolf hoogstwaarschijnlijk gelijk meegenomen uit Wedde. Waar hij uiteindelijk z’n laatste rustplaats heeft gevonden is tot op de dag van vandaag onduidelijk. Zoals u onlangs in de kranten hebt kunnen lezen, bevindt z’n graf zich mogelijk in het Duitse Oldenburg.
Westerwolde kent in de 25 jaar nadien een soort guerillastrijd met wisselende successen. In augustus 1593 neemt graaf Willem Lodewijk van Nassau de Wedder burcht defintief in namens 'de Staatsen' (zie de prent-foto van vandaag).

Als je nu de rust beziet die ons Westerwoldse gebied uitademt, dan kun je je nauwelijks voorstellen hoe de Wedder burcht/wij ruim 300 jaar een fikse rol heeft/hebben gespeeld op het oorlogstoneel.
Zullen we er maar vanuitgaan, dat we met die 300 onze portie ruimschoots gehad hebben?

* De Wedder Burcht staat op Open Monumentendag 2016 (10 en 11 sept.) centraal in het programma van de Gemeente Bellingwedde. De toegang is vrij en als u de Burcht nog niet kent, moet u vast en zeker een kijkje gaan nemen.

© Klaas Meijer (k.meijer@onstwedde.info)