De Onstwedder boerengeslachten van weleer - Deel 2

Afl. 91 – 05-01-2016

Westerwolde kende oudtijds vijf zgn. kerkdorpen of carspels: Onstwedde, Vlagtwedde, Wedde, Sellingen en Vriescheloo. Al vrij snel ontwikkelt zich rond elk van deze dorpen bij een es (= hoogte in het landschap) een aantal gehuchten, eveneens gelegen bij een es maar van een kleiner formaat.
Erkende historici zijn het er volledig over eens, dat Onstwedde de oudste van de vijf kerkdorpen is. ’t Is daardoor aannemelijk, zo stellen zij, dat met de benaming Westerwolde ooit ‘s “Onstwedde en het hele gebied daar omheen” is aangeduid. We praten dan over de tijd kort na het jaar 800. 

De basis voor de Westerwoldse samenleving wordt gelegd door een aantal boeren, die we later ‘de eigenerfden’ noemen. Zij hebben een eigen erf-boerderijtje en kunnen via hun aantal ‘mollenwaren’ (8 'waren' per volle erve) grondbezit aanspraak maken op het gebruik van gebieden in de gemeenschappelijke ‘marke’, het woeste of natte buitengebied van het dorp. Meestal betreft dat gebruik het laten grazen van vee, de bijenhouderij, de leemgraverij en (later) het veen afgraven voor de turf.

Onstwedde is dus met zekerheid het oudste kerk-esdorp van Westerwolde. Misschien komt het daardoor, dat ons dorp ook de meeste eigenerfden kende: 31 om precies te zijn. Tel daarbij nog de kerk, ook landeigenaar o.a. omdat de dominee ook boer was en we zitten op een aantal van 32.
Vlagtwedde kwam het dichtst in de buurt met ca. 30.
Tot de gehuchten rondom Onstwedde behoorden in het verleden behalve Smeerling, Ter Wupping, Wessinghuizen, Höfte, Veenhuizen en Ter Maarsch ook nog delen van het nu geheel onder Vlagtwedde vallende Jipsinghuizen en Ellersinghuizen. Nog in het midden van de 18e eeuw komen we in de kerkvoogdijboeken van de Hervormde kerk tegen, dat er gronden in ‘Aijssinghehuizen’ (=Ellersinghuizen) en ‘Ipsenhuzen’ (= Jipsinghuizen) worden verhuurd. Meestal was dat ten behoeve van de bijenhouderij of de boekweitverbouw.

De eigenerfde boerengeslachten, die oorspronkelijk het kerkdorp Onstwedde en rondom bewoonden, en wier boerderij via het oude Westerwoldse erfrecht automatisch in z’n volle omvang overging op de oudste zoon, waren – alfabetisch gerangschikt –:
ONSTWEDDER ERVEN (31):     VEENHUIZEN (11):             TER WUPPING (3):
Besselingh                                 Buttes (later:Bots)             Berents (later: Volders)
Bruiningh                                   Frouws                                Coets
Clawes                                       Hensums                            Heijes
Folckers.                                    Hiddes / Hids
Hannes                                      Jacobs (later: Hiskes) 
Hardingh                                    Meems                                SMEERLING (6): 
Heijlcke                                      Olerts (ook Oolders)          Edingh   
Hinckingh                                   Pieters                                Halmingh              
Hubbelingh.                               Roepers (of Reupers)        Hiddingh
Huisingh                                    Tensingh                             Hoisingh
Huitsingh                                   Wilsingh                              Horlings
Idingh                                                                                     Lotteringh
Jabbingh
Jacobs (op ‘t Westerende)       TER MAARSCH (1):
ten Kampe                                 Maarsingh
Mennersingh 
Naningh                                     ELLERSINGHUIZEN (2):
Nanninges                                 Eelsingh
Olingh                                        Goringh
Rensingh
Rijckes / Rijcks.                         JIPSINGHUIZEN (2):
Schroers (later: Huges)            Elweringh (later: Brouwers; Hilwerts; Schultens)
Spijckmans                                Huls
Sterenborgh                                     
Tappers                                      DE HÖFTE (1):
Tedingh                                      Hoftingh
Tees                                                   
Tidweringh                                WESSINGHUIZEN (2):
Uppen Tigge (later: Boels)       Hanses(later Luiringh)
Weerdingh                                 Wilts
Wiltingh

Tja, zo moet ik u aan het begin van dit nieuwe jaar keihard confronteren met het verschil tussen ‘Zo was ‘t’ en ‘Zo is ‘t’.
Weet u namlijk hoeveel telgen van de hierboven genoemde eigenerfde boerengeslachten uit oude tijden er anno 2016 nog steeds beroepsmatig ‘in de boeren-baan’ zijn? ’t Zijn er zegge en schrijve 5! Vijf van de oorspronkelijke 59 families!
Alleen telgen uit de geslachten Hids, Luring (2), Meems en Sterenborg zijn nu nog volledig aktief in de agrarische sector…* Voor de compleetheid kunnen we de namen Volders en Wilzing (2) er nog aan toevoegen, hoewel die min of meer onder de term 'agrariërs-met-een-nevenbaan' zijn te rangschikken.

In 2007 verscheen Harry Wubs z’n boek “Boerendorp in boerenland” over het Onstwedde van eind 18e eeuw tot midden 20e eeuw. Zou u na het lezen van het bovenstaande een passende titel kunnen bedenken voor een vervolg op dit boek?
Ik nodig u bij dezen daartoe van harte uit. (Ook andere evt. aanvullingen zijn trouwens van harte welkom). De geschiedschrijving over Onstwedde en en de buurtschappen rondom is gedurende de laatste decennia op een keerpunt beland.

De foto van vandaag (gemaakt door fotograaf Frans Huizinga – Stadskanaal) laat de oude Halmingh-hoeve (nu:'Gasterij Natuurlijk Smeerling') in Smeerling zien, anno 1968. Goeie ouwe tijd??

* Als u het vreemd vindt, dat ik bv. de Bruggers'en, de Migchels'en, de Moed's en de Wolfs'en niet noem, dan verwijs ik u naar de lijst hierboven. 't Gaat in deze aflevering om de oudst bekende Onstwedder boerengeslachten. Op 'die overige boerenfamilies' in onze streek hoop ik later dit jaar nader in te mogen gaan.  Enne...
Mijn allerbeste wensen voor u en allen die u lief zijn. Zullen we daarbij met z'n allen ook in 2016 blijven gaan voor een toekomstbestendig Onstwedde, waarin solidariteit, betrokkenheid en enthousiaste inzet belangrijke factoren zullen blijven?

© Klaas Meijer (k.meijer@onstwedde.info)
​​​​​​​