De dorpsverenigingen van Onstwedde en omstreken

Afl. 104 – 22-08-2016

Zo, de vakantie zit erop en ’t is mij een plezier met een nieuwe ronde van ‘Zo was ‘t’-afleveringen van start te gaan. Aan de vooravond van de 39e * editie van ‘Onstwedder Gaarv’n’ wil ik dat doen met een beknopte geschiedschrijving van de dorsverenigingen, die er in Onstwedde-en-rondom in de vorige eeuw zijn geweest.

* Even terzijde: Ik blijf met het bestuur van de Stichting 8 jaar van mening verschillen over het aantal ‘Onstwedder Gaarv’n’s dat we inmiddels gehad hebben. Ik herinner me namelijk nog als de dag van gisteren, dat ik begin 1978 met de naam ‘Onstwedder Gaarv’n’  aan kwam zetten bij m’n toenmalige mede-bestuursleden als benaming voor het oogstfeest-evenement, dat we gingen organiseren. Dat het  bestuur van de Stichting 8 jaar later de naam van de bestuursorganisatie, die tot dan toe “Oogst- & Dorscombinatie ‘Uneswido’” heette, koppelde aan het jaarlijkse evenement en de bestuursorganisatie “Stichting Onstwedder Gaarv’n” ging noemen, heeft met het aantal “Onstwedder Gaarv’n”- Oogstfeesten, dat we tot dusverre gehad hebben dus helemaal niets te maken. In 2016 beleven we voor de 39e (negenendertigste) keer het ‘Onstwedder Gaarv’n’-Oogstfeest en de (zelfstandige) Stichting 'Onstwedder Gaarv'n' bestaat 31 (eenendertig) jaar.
Waarvan – voor de laatste keer – akte !!

                                                                              **********

Denk nou niet, dat die dorscombinaties ’t in de eerste jaren van hun bestaan gemakkelijk gehad hebben. De snel oprukkende mechanisatie in de landbouw werd door velen met uiterst wantrouwende ogen bekeken. Zeker door de landarbeiders, die hun inkomsten als vlegeldorsers in het na-seizoen zagen verdampen.
De eerste dorsmachine bijv. die rond het begin van de 20e eeuw door Nieuwe Pekela reed, mocht dan weliswaar veel bekijks trekken, de vuisten van bijna al de toeschouwers waren richting ‘het nieuwe monster’ gebald:”Dat röttege rötding stöt ons aalmoal t brood uut de mond !” (“Dat smerige rotding maakt ons allemaal werkloos !”). In het Oldambt ging ’t er in die tijd nog aanmerkelijk ruiger toe.

                                                                              **********

Dorsverenigingen, moesten natuurlijk allereerst een eigen dorsmachine in bezit hebben. Een dorsmachine. U weet wel: dat indrukwekkende apparaat, dat we tijdens ‘Onstwedder Gaarv’n’ bij de achteringang van het manifestatieterrein nog altijd in vol bedrijf kunnen bewonderen. Mét een hele ploeg vrijwilligers daarbij volop in de baan: o.a. een machinist, opstekers, korendragers, strodragers en opzakkers. In wezen snap je niet, dat er voor deze taken nog steeds vrijwilligers zijn te vinden. ’t Was (en is) namelijk bepaald niet het meest gemakkelijke werk bij zo’n dorsmachine. En dan noem ik het stof en het alom ronddwarrelende kaf nog niet eens. De ‘Gaarv’n’-vrijwilligers hoeven gelukkig maar één dag in de baan en wisselen elkaar regelmatig af. Maar voor het vroegere werkvolk bij ’t mesien, dat enkele maanden achtereen  – zonder mondkapje of i.d. – moest werken was ’t wel even andere koek ! Bovendien een hoogst vervelende periode voor een winkelier die z’n bedrijf had in de onmiddellijke nabijheid van een boerderij waar de dorsmachine in actie was. Zo herinner ik me een slager bij de Onstwedderweg in Stadskanaal, die rond 1950 regelmatig het kaf van z’n toonbank moest vegen als bij de boer een paar huizen verderop, het koren gedorst werd: in de open lucht, achter de boerderij, met meestal een stevige wind richting zijn slagerswinkel..

                                                                               **********

Onlangs kreeg ik wat aantekeningen in handen van wijlen Jan Wakker, voormalig machinist op de Onstwedder dorsmachine. Hij had een mooie lijst gemaakt van de dorsverenigingen, die hier eertijds hebben bestaan. Daar gaan we:
1.) De allereerste dorsmachine die in de omgeving van Onstwedde werkte, is van een particulier: van Lambert van Dijken van Stadskanaal.
2.) De (boeren)coöperatie als ondernemingsvorm ligt bij de dure aanschaf van een dorsmachine-met-toebehoren, die je maar een beperkte periode in het jaar nodig hebt, natuurlijk voor de hand. Zo’n coöperatie heeft ’t niet voor niets ook in bijv. het bank- en verzekeringswezen, in de melk-, strokarton en aardappelmeelindustrie zo lang zo goed gedaan. (En ik moet me wel heel raar vergissen als deze stelling geen waarheid wordt: de coöperatie als  gezamenlijke ondernemingsvorm komt op korte termijn absoluut terug!!)
De eerste coöperatieve dorsvereniging in onze streek wordt opgericht door de boeren van Wessinghuizen en Wedde. De officiële naam is:”Dorsvereniging ‘Wedder-Höfte’”, maar in de volksmond bekt dat niet en ’t wordt al heel gauw “’t Wessingboermesien”. Ene Dijkstra, van Wedde, is de eerste die machinist (zeg maar ‘bedrijfsleider’) wordt op deze machine. De laatste is F. Boels van Onstwedde.

3.) Al snel na de Wessingboeren steekt een aantal boeren uit Onstwedde, Veenhuizen en Ter Wupping de koppen bijelkaar en sticht de “Coöperatieve Stoomdorsch-Vereeniging ‘Succes’ Onstwedde”. Er zijn zo’n 40 aandeelhouders in deze coöperatie, die door de dorpelingen “’t Onstwedder mesien” wordt gedoopt. Voorzover bekend was Jurjen Bleeker de allereerste machinist. Zijn opvolger is L. Boels van Onstwedde. Daarna wordt Arend Deen van de Dorsvereniging Borger aangetrokken. De laatste 12 jaren van het bestaan van de Onstwedder Dorsvereniging is Jan Wakker uit Onstwedde de 1e machinist.
4.) De derde dorsvereniging in onze regio wordt opgericht door een aantal kleinere boeren van de beide Barlagen en Tange-Alteveer. Deze vereniging krijgt de naam “Ons Succes”. In de volksmond wordt dit uiteraard – in het spoor van de andere twee – verbasterd tot “’t Balleger mesien”.
De machinist op deze dorsmachine wordt Lucas  Veldman.
                                       
                                                                     * * * * * * * * * *

Helaas heeft Jan Wakker de jaartallen van stichting en opheffing van de coöperaties niet in z’n verslagje vermeld. Als u daarmee kunt helpen, houden we ons – als altijd – warm aanbevolen. Deze rubriek dient immers, vanaf de start, een tweeledig doel:
a.) de bezoekers van de Onstwedder website voor wat betreft de rijke historie van ons dorp bij de tijd houden;
b.) het digitaal opslaan van de historische gegevens die in de verhalen worden genoemd, zodat het (verre) nageslacht zich een gedegen/onderbouwd beeld kan vormen van het Onstwedder leven en werken van toen.
U mag met dit meehelpen vandaag al beginnen. De foto van vandaag dateert van 1982. Het gespreksonderwerp was vast en zeker “Dij gooie, òlle tied. Wat was t haard waarken, man wat har we n lol !”
De namen van deze stoere ‘Gaarv’n’-werkers zijn mij echter niet allemaal (meer) bekend. Zittend op de voorgrond zie ik bijv. in het midden Willem Reints, li. ernaast Harm Wilzing en Geert Sterenborg.
Wilt u helpen het plaatje (d.w.z. incl. naamsgegevens) compleet te maken ? << 23/8:'t Komt vast wel voor elkaar. Het begin is er vandaag al.
Staand v.l.n.r.: ???????, ("Swaarde") Jan van der Laan, (met z'n handen in de zij) Wubbe Wilts.
Zittend v.l.n.r.: Jan Wind, ????? (niet goed zichtbaar), Berend Louwdijk, Aaldrik Buist (uit Nw. Pekela en nog altijd actief bij 'Onstw.Gaarv'n'), Willem Reints, (achter Willem, waardoor z'n gezicht niet te zien is) hoogstwaarschijnlijk Harm Volders van Ter Maarsch, Harm Wilzing, Geert Sterenborg.
>> Met dank aan dhr. Hiske Boels voor de aanvullende persoons-info + enkele uiterst interessante achtergronden van het dorsmachine-gebeuren.

N.B.: Oud-collega Piet Rooks (Drachten) wordt uitermate bedankt voor het 40 jaar lang zorgvuldig bewaren van de aantekeningen van Jan Wakker.

© Klaas Meijer  (k.meijer@onstwedde.info)