Over Molenaars, dominees en voetbaltrainers

Afl. 181 – 10-08-2023

De afgelopen jaren mocht ik in het kader van de diverse thema’s die voorkwamen in de ‘Onstwedde 1-2-3-4’-wandelingen, het beroep van molenaar vertolken. In de begintijd stond ik dan voor de zgn. ‘Meelschuur’ (= één van de gebouwen rondom de vroegere molen van Bessembinders / Wolfs) bij de Onstwedder haven. Toen de Folkers-Huizing-familie met hun horeca-activiteiten daar ophield, stapten we over naar het restant van wat ooit de Heye Wubs-molenˡ aan de Dorpsstraat was. Dat betreft de enige molenrest die is overgebleven van de 10 (ja ja: tien!) molens die Onstwedde ooit gekend heeft. Dat is dan – eerlijk is eerlijk – wel inclusief de drie water-/poldermolen(tje)s.

In het verhaal dat ik de ‘1-2-3-4’-wandelaars in mijn witbemeelde molenaarskleding vertelde, kwam uiteraard ook de allereerste Onstwedder molen ter sprake: de standerd-molen² bij de (huidige) Molenpaal. Die stond aan de Ter Wupping-kant van de Mussel-Aa en was van de Onstwedder dorpskant alleen via een paal over diezelfde Aa te bereiken.
De “hertogin van Aarschot, princesse van Aremberg” geeft anno 1617 aan, dat deze molen “is geset met haar consent” (= goedvinden). Zij was de rechtsopvolgster van de vroegere “heren...” van de Wedder burcht, de Addinga’s.
In oude documenten komen we ook tegen, dat Frederick Harding in 1745 die molen en een tweetal bijbehorende akkers verkoopt aan zijn dochter Naantke en haar man, Everwijn Klaassens Nannings.

Maarrr… Opgelet! Hoe komen we de zoon van dit echtpaar tegen als hij volwassen is en de molen-business van pa en moe heeft overgenomen? Als Klaas Everwijns Mulder! In het begin staat de familienaam Nannings er nog tussen, maar een generatie later is ook die toevoeging verdwenen. Het zal u nu duidelijk zijn waar de bekende familienaam ‘Mulder’ in Onstwedde vandaan komt. Hun voorvader was een ‘mulder’, een andere benaming voor een ‘molenaar’.

Dochter Christina van datzelfde echtpaar Nannings trouwt in 1799 met Albert Heijes Wubs van Smeerling. Bewijzen hebben we niet, maar hoogstwaarschijnlijk hoorde diezelfde Heije Wubs-familie bij dé molenaars-familie van Smeerling. Geen wonder is het daardoor naar mijn idee, dat juist de twee belangrijkste molens in Onstwedde-dorp (die aan de Dorpsstraat en aan de Luringstraat) eigendom waren van Wubs-nazaten.
Nog merkwaardiger is ‘t, dat genoemde Albert H. Wubs een zoon was van Heije Jans Wubs (die eigenlijk Horlings heette) & Geertruid Jans Molanus.
Hè? Molanus? Die naam zal toch niet óók met het molenaarsvak te maken hebben? Net als Mulder?

Klaas Meijer z’n Molanus-interesse is gewekt. Een interesse die nog wordt versterkt als hij in de voorbije week een mailtje krijgt van Hennie Huls, dochter van Jan Huls & Hillie Wijnholds, en getrouwd met Fred Molanus.
En dan ben ik nog voorbijgegaan aan het feit dat met ingang van deze maand oud-voetballer-van-formaat Harold Molanus als hoofdtrainer is aangetreden bij onze pas gepromoveerde ‘Onstwedder Boys’, de voetbalglorie van ons dorp zeg maar.

Oooooh... Bijna zou ik nog de leden van de Molanus-familie vergeten die bijna 100 jaar achtereen – van 1672 tot 1768 – als predikanten de Hervormde Gemeente van Onstwedde hebben gediend : Everwinus (“… getrouw leeraer in des heeren gemeijnte tot Onstwedde...), (zijn zoon) Ernestus (“… voormalig legerpredikant…”) en Harbartus (Hij wordt bij zijn huwelijk in 1735 omschreven als:“ … beroepen Praedicant van Onstwedde, van Schildwolda...”
Maar... laten we even bij de les blijven: heeft de familienaam Molanus dan ook wat te maken met molens? De naam heeft wel een molen-klank in zich, maar dat hoeft niet alles te zeggen. Dat heb je bv. ook bij namen als Molema, Molenkamp en Meulman.

Wel, ik kan u zeggen dat de oorsprong van de naam Molanus ligt bij een familie in België die Vandermeulen heette. In die familie zaten nogal wat gestudeerde lieden en zij hebben begin 16e eeuw hun familienaam in het Latijn omgezet; hun naam verlatiniseerd zeg maar. Dat was met name in de tijd dat het katholicisme de algemene godsdienst was bepaald niet ongewoon. Denk maar ‘s aan de allereerste Onstwedder dominee: Johan Mensinck. Kort daarvoor stond hij nog te boek als: pastoor Johannes Mensingius.

In onze regio is de Molanus-naam ca. 1600 vanuit het Duitse Tecklenburg (= maar een klein eindje over de grens) overgewaaid. In eerste instantie naar Sellingen.

Bezig met de afronding van deze aflevering schoot mij door de gedachten, dat het best aardig zou zijn om nog een extra-variatie aan de genoemde molen(aars)-namen toe te voegen: Tierelier. Zulks indachtig onze uitdrukking “het draait allemaal als een tierelier”, net als de Onstwedder molens van weleer.
Of, zo u wilt, een enthousiasmerende krantenkop uit het komende voetbalseizoen:
Het zaterdag-voetbalteam uit het oerdorp van de Wubs-families draait onder leiding van trainer Molanus in de 3e klasse als een tierelier!!!

Kanttekeningen:
ˡ  De Heye Wubs-molen aan de Dorpsstraat was, net als de beide andere korenmolens in Onstwedde-dorp, een zgn. stellingmolen. Vanaf ca. 1850 kregen die (meestal) een stenen onderbouw.
² Een standerdmolen is van het soort, dat je nu nog aantreft op de wallen van Bourtange of in Ter Haar, halverwege Sellingen-Ter Apel.

N.B.:
1.) Met dank aan Geert Wilts, wiens geweldige genealogie-website (zie rechtsonderaan op de hoofdpagina van onze website) van grote steun is geweest bij het nazoeken van de familielijnen van de Wubsen, de Mulders en de Molanussen.
2.) De tekening bij deze aflevering is van de vroegere molen bij de Onstwedder haven (nu: Rijschool Folkers). Hij is gemaakt door mevr. Nonny Harkema-Meijer. Ze had daarbij een foto als voorbeeld, in 1952 gemaakt door een Oostenrijker die in de nadagen van de 1e Wereldoorlog (1914-1918) bij de fam. Meijer (de "Fiedel"-Meijers, van de schoenhandel) op verhaal mocht komen van alle toen al geleden oorlogsellende. Hij kwam na de 2e Wereldoorlog nog 's terug.

© Klaas Meijer (k.meijer@onstwedde.info)