Helderziende Onstwedders in 1758???

Afl. 159 – 07-01-2021

Al sinds mijn jonge jeugd, - en dat is al lang geleden... -, zingt op de 31e  december het aloude lied “Uren, dagen, maanden, jaren vliegen als een schaduw heen” regelmatig door m’n hoofd. Het gezamenlijk zingen van zo’n lied tijdens een Oudejaarsavonddienst in de kerk kan kennelijk een heel indringend effect hebben op een jeugdig koppie.
Uit mijn latere jaren is een uitspraak over het belang van het bestuderen van ‘s mensen geschiedenis me ook altijd bijgebleven: ”Realiseer je goed Klaas: de gebeurtenissen van vandaag zijn morgen al geschiedenis. En daar kun je / moet je veel van leren!”
Waarschijnlijk heb ik hierbij meteen verklapt waarom ik nu al weer negen jaar achtereen vanuit een soort innerlijke drive de rubriek ‘Zo was ‘t’ voor onze dorpswebsite verzorg.

Omdat de corona-beperkingen van Oudejaarsdag 2020 toch een wat andere dag maken dan te doen gebruikelijk, duik ik maar ’s in wat (kopieën van) oude documenten die in de loop van het jaar zijn blijven liggen.
En ziedaar! Een verkoopakte uit 21 maart 1758 rolt op m’n bureau.
“Nou en?”, zo vraagt u zich allicht af. “Wat moeten wij daarmee in 2021?”
Welaan, lees maar ’s even met me mee.

Ene Jan Berents uit Wetsinge (bij Sauwerd - KM) in de Groninger Ommelanden verkoopt aan Harm Jans Molanus “…. een akker bouwland te Onstwedde op de Droonacker, circa 4 mollen groot. Ten Oosten begrensd door Aeiko Naninge en ten Westen door Luitjen Harms...”
Ik zou nu natuurlijk een hele verhandeling kunnen beginnen over de oppervlaktegrootte van 4 mollen, maar dat doe ik – deze keer – (nog) niet.
Nee, ik werd stevig getroffen door de benaming Droonakker **. Dat zou je toch niet voor mogelijk houden! Twee en een halve eeuw voordat supermoderne drones niet alleen worden ingezet als verkenner bij militaire operaties, maar ook als medicijnen-bezorger of radiografisch bestuurde bouwland-controleur, - zodat nieuwe wetgeving in dezen binnenkort noodzakelijk zal zijn -, heet in de Onstwedder regio al een stuk land Droonakker. Dat is toch haast onvoorstelbaar! ‘t Lijkt verdikkie wel op 18e eeuwse glazen-bol-kijkerij, op toekomstvoorspelling.

Uiteraard ging ik nu op zoek naar de plek waar die Droonakker ooit gelegen moest zijn. Die zoektocht bracht me echter niet zo heel veel verder. Wel vond ik (opnieuw met dank aan Geert Wilts z’n Genealogie-website), dat Harm Jans Molanus was getrouwd met ene Alcke Elzes Horlings. Het gebied Smeerling, waar de naam Horlings eeuwenlang inheems was, komt dan natuurlijk al gauw in je gedachten. Bovendien bleek ‘t dat de familie Molanus, tegelijk met de genoemde akker, ook een huis van Jan Berents heeft gekocht. Dat huis stond ongeveer op de hoek van de Dorpsstraat en de huidige Kampweg en heette vele jaren ‘het Woldschepershoes’. Daar woonde dus de (schaap)herder, die dagelijks met het vee van de boeren uit het nieuwere deel van Onstwedde (‘’t Wold’) de marke, het gemeenschappelijke buitengebied, introk. Een gebied achter Smeerling zou bv. voor zo’n scheper/herder heel aantrekkelijk kunnen zijn. En als je daar dan ook zelf nog een akkertje hebt liggen…

Waarschijnlijk (zie * onderaan) is die Droonakker een uitloper richting Harpel/Jipsinghuizen geweest van een akkerbouw-perceel; smal en langgerekt zoals ooit alle percelen op de essen in de 11e/12e eeuw werden uitgemeten. In dit geval betreft het dan een akker van ca. 10 meter breed.
“Dat is nou bepaald niet zo heel groot” hoor ik u zeggen.
Inderdaad, daarin hebt u helemaal gelijk. Maar dat was (waarschijnlijk) ook niet nodig.

De kerkvoogdij van de Hervormde kerk in Onstwedde heeft vóór ca. 1800 eeuwenlang terreinen op de grens met Jipsinghuizen in de verhuur gehad. Heel profijtelijk, zoals we uit de archieven gewaar kunnen worden. Die terreinen waren zo gewild, omdat ze een waar paradijsje vormden voor... de bijenteelt. Of, zo u wilt, voor de financieel zeer aantrekkelijke honingproductie.
“Ja ja Meijer. ’t Is goed met je. Wat heeft dat geteut over honing nou met die Droonakker te maken?”

Welaan, ik begon dit verhaal met de boodschap dat je van de geschiedenis veel kunt leren; ook van de taal-geschiedenis. Een mannetjesbij heet tegenwoordig ‘dar’. Maar het oude Saksische woord daarvoor is ‘droon’, of in de Engelse variant ‘drone’. In het woord ‘dreunen’, dat we nog altijd kennen, vinden we iets van het oude woord ‘droon’ terug.
En als u het ingelaste plaatje in de foto van vandaag ziet, dan hoeft u niet erg lang te kijken om te begrijpen waarom dit vliegende monstertje naar een mannetjesbij is genoemd. En als u ooit een drone hebt horen vliegen, weet u helemaal genoeg.

Helderziend waren onze voorouders dus niet. Wel blijft ’t treffend hoe stokoude Onstwedder/Westerwoldse benamingen terugkeren in supermoderne technische hoogstandjes.
(Hoogstandjes die we overigens scherp in de gaten zullen moeten houden. In weerwil van zogenaamd “grappige TV-programma’s” zou de beangstigende werkelijkheid van de ‘Big Brother is watching you’-tijd wel ’s dichterbij kunnen zijn dan we zouden willen…).

* Dat "waarschijnlijk" niet hetzelfde is als "de waarheid" bleek na een telefoontje van dhr. Derk Smith, inmiddels al jaren wonend in Vlagtwedde maar met de Holte e.o. vertrouwd als z'n broekzak.
Hij meldde, dat 'de Dronen' of 'de Droonakkers' vroeger tot het door hem bebouwde akkerland op de Holter Esch behoorden. Die akker(s) lagen aan de Heideweg, aan de zuidoostkant van de plek waar het fietspad richting Holte die Heideweg kruist.
Nou jaaa! Natuurlijk ging Harm Jans Molanus niet met z'n schaapskudde helemaal naar "achter Smilke" (= Smeerling) als hij ze dichter bij huis ook kon weiden in een heidegebied. Bijvoorbeeld op 'achter Holte'. Want waarom zou die mooie open weg over de Holter Esch ook anno 2021 nog altijd Heideweg heten... ??? Omdat daar ooit heidevelden waren natuurlijk!!!
En op die heide van toen voelden ook de (werk)bijen en dronen van toen zich hartstikke happy!!! 
Geachte heer Derk Smith: ontzettend bedankt voor uw attente telefoontje en de uitleg. (d'Õlle schoolmeester hef weer wat leerd!)

** Westerwolde-kenner Berend Jan Harding maakte die 'ouwe schoolmeester' heel attent duidelijk dat hij inderdaad nog niet uitgeleerd is. Een droon-akker is namelijk "... een akker aan de rand, een eindstuk". En de benaming voor de helling van de Onstwedder Holte, het deel waarop o.a. Derk Smith z'n akkerbouw bedreef. is al sinds oude tijden 'Droon'.
Ik kreeg het schaamrood op de kaken toen dhr. Harding als bewijs voor zijn opmerking verwees naar blz. 143 van het gedenkboek 'Uneswido in Westerwalde', dat in 1977 ter gelegenheid van 'Onstwedde 1100' verscheen. De uitgesproken kenners van oude landschapsnamen in die tijd waren de heren R.A. Ebeling en J. Wieringa van het Nedersaksisch Instituut van de RUG in Groningen. Zij leverden aan dat gedenkboek een gedegen en interessante bijdrage onder de titel 'Onstwedder terreinnamen'. De beide heren waren indertijd tot het schrijven van die bijdrage uitgenodigd door de (eind)redacteur van het gedenkboek, ene Klaas Meijer...
(d'Òlle schoolmeester zien geheugen wordt ook dudelk wat minder. Dat kinst wol maarken...)

Dhr. Berend-Jan Harding wordt desalniettemin uitermate bedankt voor zijn nuttige aanvulling op het artikel.

© Klaas Meijer (k.meijer@onstwedde.info)