Gebouw met doorgaande functie-stapeling

Afl. 45 – 02-01-2014

Allemaal goed de start van het nieuwe jaar doorstaan naar ik hoop? Als er op oudejaarsavond maar voldoende spekkendikken naar binnen zijn gewerkt, kan ’t ook een beetje lijden natuurlijk. En daarna op Nieuwjaarsdag uiteraard de traditionele stamppot snijbonen of droge bonen met een flink stuk spek. Zó en niet anders behoorde je in nog niet zo heel lang vervlogen tijden immers een nieuw jaar te beginnen. Ouderwets-stevige kost, zodat je in het nieuwe jaar een stootje kon velen.

Ervan uitgaande dat u 2014 zó solide bent begonnen en dus tegen een stootje kunt, wens ik u allen van harte een rijk gezegend Nieuwjaar. We gaan er met z’n allen voor!

De ansichtkaart waarmee ik dit jaar de rubriek ‘Zo was ‘t’ open, stamt uit 1913 en biedt een royale blik op onze Brink zoals die er toen uitzag. De met hekken omheinde ruimte bood een veilige nachtstalling voor de schapen waarmee de zgn. ‘lougscheper’ overdag het Onstwedder markegebied introk.
Links op de achtergrond ziet u de (Derk) Huitsing-boerderij, die enkele weken geleden is afgebroken. ’t Was de laatste boerderij van een boerengeslacht, dat eeuwen achtereen op dezelfde plek in de dorpskern woonde. Tja, de boerenstand in ons dorp heeft de laatste 50 jaar aanzienlijke veren gelaten. De oorzaken kon je echter zien aankomen:  kavels van té bescheiden afmeting voor effectief gebruik van moderne landbouwmachines, relatief arme en soms té natte grond, geen opvolger. De overgebleven agrariërs zijn er gelukkig – laten we zeggen – ‘heel aardig’ in geslaagd om met een fikse dosis innovatieve inzet de trend van de laatste jaren het hoofd te bieden.

Kort geleden kreeg ik van een oud-Onstwedder/Vlagtwedder website-bezoeker de vraag voorgeschoteld wat in Onstwedde eigenlijk bedoeld werd met het zgn. ‘botterschooltje’. Door zijn vraag is het gebouw dat u centraal rechts ziet eigenlijk de hoofdreden geworden voor het plaatsen van de foto van vandaag.
Nasporingen* brachten namelijk aan het licht, dat we hier te maken hebben met een pand dat de afgelopen 150 jaar zonder twijfel het grootste aantal verschillende functies van alle in Onstwedde staande gebouwen heeft gehad. We sommen die functies in volgorde voor u op.

Ooit wordt Brink 11, in 1860, gebouwd als de eerste 1.) Openbare Lagere School in het dorp. Men noemt ‘m ook wel ‘Staatsschool’. Door gebrek aan leerlingen wordt deze school in 1926 opgeheven.
Als in de jaren (19)’30 de gevolgen van de Grote Crisis in brede lagen van de bevolking voelbaar worden, ontstaat voor mannen die weinig of geen werk hebben de zgn. ‘werkverschaffing’. Ook allerlei landbouwgronden rondom Onstwedde worden door deze mannen op de schop genomen, wat vaak resulteert in een aanzienlijke kwaliteitsverbetering. Voor een écht goed salaris moet je bij de werkverschaffing echter niet zijn. Maar er zijn aanvullingen. Zo kunnen ze op gezette tijden terecht in 2.) het centrale uitdeelcentrum (een soort voorloper van de Voedselbank zeg maar), in het voormalige schoolgebouw, voor gratis groenten, fruit en... margarine (botter). Een nieuwe naam voor het oude gebouw is geboren.
Wanneer leerlingen van de 3.) Geref. School in de Dorpsstraat namelijk tijdelijk in het gebouw worden gehuisvest, krijgen ook zij dat etiket uit de crisisjaren opgeplakt. ”Ooooh, dat bint leerlingen van t Botterschooltje.” (Ook de benaming Bonnenschooltje schijnt trouwens te zijn voorgekomen).

In de dagen na de Bevrijding in 1945 wordt het schoolgebouw een tijdlang gebruikt als 4.) Huis van Bewaring om NSB’ers “in ’t stro” te zetten, in afwachting van hun berechting.
Een volgende gebruiksmogelijkheid wordt daarna gevonden in het 5.) Openbare Badhuis. Helemaal niet zo gek in een tijd, waarin een douche in de woning nog bepaald geen gemeengoed is. Wie van de ouderen herinnert zich niet, dat je één keer (ik zeg: 1 x!) per week ‘in de tobbe’ ging voor een grondige  wasbeurt.
Als sportbeoefening in de jaren (19)’50 in de samenleving een hogere prioriteit krijgt, wordt het voormalige schooltje omgetoverd in een heuse 6.) Sportzaal. Nou ja: sportzaal-tje. De kleedaccommodatie van het oude Badhuis kan daarbij gewoon dienst blijven doen. “Zuinigheid-met-vlijt”, hè.

Aan de Landlaan verrijst in de jaren (19)’70 een nieuwe sportzaal en het mini-zaaltje in de oude school legt het loodje. Een periode van leegstand volgt en voor het voortbestaan van het toch beeldbepalende gebouw wordt in toenemende mate gevreesd. Tja, wie wil er nou in een oude school? Wat zou je er ook in vredesnaam mee moeten?
Dan meldt zich de 7.) Onderlinge Brandwaarborgmaatschappij 'Onstwedde' (O.B.M.). Zij zoeken een nieuw, groter kantoor en hun secretaris, tevens eigenaar van een Bouwkundig Bureau, Berend Roelfsema, ziet voldoende mogelijkheden in het gebouw.  En ziedaar: in 1992 wordt de voormalige school, als allereerste in Nederland, als kantoor van Univé-Verzekeringen geopend.

In 2006 komt het kantoor weer vrij. De dan al enige tijd heersende ziekte, die ik indertijd met de naam ‘fusitis continuo’ aanduidde (= steeds maar weer fuseren, tot de dood erop volgt) slachtoffert ook het Onstwedder Univé-filiaal.
En nu? Nu zit het 8.) Bouwkundig Ontwerpbureau van Bé Wilzing al weer een aantal jaren in het markante gebouw. Bovendien mag je gerust en met trots stellen, dat zich hier sinds 2012 het hart van onze bloedeigen dorpswebsite www.onstwedde.info bevindt.

Ter afsluiting wil ik u toezeggen, dat alle vrijwilligers/medewerkers van deze website zich uitermate zullen inspannen om u ook in 2014 in woord en beeld op de hoogte te houden van alles wat er in Onstwedde speelt en heeft gespeeld.
Uw reacties waren en blijven daarbij van harte welkom.
Onstwedde.info is van de Onstwedders, is er vóór de Onstwedders en wordt gemaakt door de Onstwedders!
Als u dat maar weet.

* Voor het aanleveren van uitvoerige en spontaan aangeleverde info, gaat onze welgemeende dank uit naar mevr. Chonda Luring-te Velde.

© Klaas Meijer (k.meijer@onstwedde.info)