De voorloper van Stichting OCREA -Deel 2 - Eigen of algemeen belang?

AFL. 198 – 28-7-2025 Als eigen belang niet / moeilijk wil wijken voor algemeen belang

Als de foto van vandaag niet het overtuigende bewijs zou leveren over hoe het begin van de Onstwedder Dorpsstraat er in 1908 uitzag, zou je een beschrijving van de vroegere toestand van onze dorpswegen waarschijnlijk nauwelijks kunnen geloven.
Het duiken in de notulen van de voorloper van onze dorpsstichting Ocrea heeft mij daarover veel helderheid gebracht. Daarbij dient gezegd, dat de secretaris van ‘Onstweddes Belang’ de activiteiten van zijn vereniging meestal ook erg zorgvuldig en in fraaie zinnen heeft verwoord.
Af en toe kun je het lachen trouwens ook bijna niet inhouden. Wat dunkt u van de naam ‘Kielster Achterweg’ voor de huidige Boslaan? De smederij van Kiel stond op de hoek Hardingstraat/Boslaan en die Boslaan heette toen nog officieel Achterweg. Dus...
En hebt u wel ’s van de “… zogenaamde Jarmweg...” gehoord? Vast niet. Nou met deze weg werd in de jaren (19)’20/’30 de huidige Jabbingelaan aangeduid.

Met de foto van vandaag wil ik echter niet persé naamgrapjes maken, maar in allereerste instantie wijzen op het – laat ik het noemen – ‘landwegkarakter’ van bijna alle straten en wegen. En zeker ook op de soms problematische wijze waarop tot aanpassing/verbetering moest worden gekomen.
U ziet op de foto hoe smal de Dorpsstraat ruim honderd jaar geleden was. Huizen dan wel heggen of hekken stonden vlak langs de weg. Er was geen wegverharding, het was “gewoon“ een zandweg (waarmee een paard & wagen geen problemen hadden, maar het opkomende autoverkeer behoorlijk). En van een trottoir voor voetgangers had men in die tijd kennelijk nog nooit gehoord.

’t Is een hele toestand geweest om in de loop van de jaren (19)’30 bovengenoemd stukje weg gemoderniseerd te krijgen. Het schuurgedeelte van het huis van stelmaker Elze Schut (precies in het midden van de foto) stond vrijwel op de weg en Schut was absoluut niet van plan om die schuur af te breken. “Konst wel nich goud wies wezen!” Hij stond in z’n weinig coöperatieve instelling trouwens niet alleen. Ook Schut z’n buren: notaris Bruggers ( = op de plek waar nu dokter Schut – geen familie van Elze - z’n praktijk heeft - km) en boer Jan Karskens Wubs (boerderij rechts op de foto) waren star in hun opvattingen. “Wie stoan gain aine millimeter grond of! Ook nich veur n ofkoopsommegie!”

Bij het verbreden en beter begaanbaar maken van de zopas genoemde ‘Jarm-weg’ (= dit is waarschijnlijk een verdere vergroningsing van ‘Jabben-weg’, de weg langs het land van boer Jabbing) deed zich een vergelijkbaar probleem voor. Secretaris Pesman notuleert: ”…Te dien einde zal op 31 mei 1933 in Café Hilgenga (= waar nu Renate Paans Accountancy is gevestigd - km) een samenspreking plaats hebben met de volgende eigenaren: St. Draadjer, Joh. D. Huitzing, Albert Huitzing, J. Muntinga, Albert Wubs, de Erven H. Bruining, N. Bruining, J.W. Bessembinders, J. Wilts en het bestuur der Geref. School (die stond waar nu supermarkt Poiesz is – km). Ik noem al deze namen om o.a. de huidige bewoners van de Jabbingelaan een beetje op het moeizame begin van hun historie te wijzen.

Uiteindelijk is de verbetering van de ‘Jarmweg’ in het verdere verloop van de jaren (19)’30 gelukt. Maar vraag niet hoeveel moeite dat gekost heeft. Met name de families N. Bruining, J.W. Bessembinders en J. Wilts deden heel erg moeilijk. Dhr. N. Bruining (= nu Jabbingelaan 3) eist op een bestuursvergadering waar hij is uitgenodigd “… een flink hek van betonnen palen met ijzeren stangen...” In totaal zou dat dan een hek van 135 meter lang worden, zulks om het aan te leggen trottoir duidelijk van zijn grond te scheiden. Naar ik ooit hoorde van wijlen garagehouder Jan Heikens (= woonde waar nu de schoenenzaak van Jan Heino Drenth is gevestigd – km), speelde ook de toenmalige gemeente-architect Meinen in dit hele hek-gedoe een niet zo positieve rol.

Je kunt je bijna niet voorstellen, dat op de Jaarvergadering 1933 “…. lang wordt gesproken over de wenschelijkheid om in de onmiddellijke nabijheid van het dorp een ijsbaan te hebben. Bovendien wordt gesproken over een zwem- en badinrichting...”
Dure plannen. Alsof er in 1933 totaal geen financiële crisis wereldwijd was! Alsof Onstwedde buiten die krap-in-de-centen-zittende wereld viel!
“Scheuveln en zwemmen dat is juust in dizze tied belangriek veur de mensen!”, dat moet welhaast de achterliggende gedachte geweest zijn. Als echter blijkt dat de realisatie van het zwembad in Vlagtwedde ƒ 6.800 heeft gekost, waarbij de loonkosten ook nog aanzienlijk werden gedrukt doordat men gebruik kon maken van arbeiders via de zgn. werkverschaffing, blaast ‘Onstweddes Belang’ iets minder hoog van de toren. En als ook nog duidelijk wordt dat de exploitatie van een zwembad zo’n ƒ 700 per jaar ( !!!!) zal gaan kosten, dan wordt het zwembadplan noodgedwongen maar van tafel gehaald. *¹

Met de ijsbaan ging ’t gelukkig soepeler. Na een positief gesprek van ‘Onstweddes Belang’ met de kerkvoogdij van de Ned. Hervormde kerk (in 1933) over het beschikbaar stellen van een terrein in de directe omgeving van de kerk, wordt geconcludeerd dat 'Onstweddes Belang' nu voldoende steun heeft gegeven om tot de oprichting van een IJsvereniging te komen. Dat blijkt eind 1933 al gebeurd te zijn! Leden van de dorpsbevolking liggen dus niet altijd dwars, maar weten soms ook van zeer kordaat optreden! Over 8 jaar mag onze IJsvereniging Ter Wisch dus z’n 100-jarig bestaan vieren. (Opm.: een ‘wisch’ of ‘wiske’ is volgens het Nieuw Groninger Woordenboek van K. ter Laan “… groenland, dat ’s winters onderloopt …”. Een idealere plek voor een ijsbaan kun je niet bedenken).
                                                 **********************************

*¹ : Hoe ‘Onstweddes Belang’ erin slaagde om in 1968 tóch een zwembad gerealiseerd te krijgen, kunt u lezen in afl. 80 van ‘Zo was ‘t’.

© Klaas Meijer (k.meijer@onstwedde.info)