De vogelverschrikkers op De Es: een miskleun

Afl. 114 – 12-01-2017

Mogelijk kunt u ze zich nog herinneren: de 2000 vogelverschrikkers,  die modehuis-eigenaar/kunstenaar Chris Westen uit Stadskanaal in 1999 pootte op een 6 ha. grote akker op de Onstwedder Es. Het millennium-project ‘Bur Aarde’ doopte hij het geheel. ’t Kostte weliswaar zo’n slordige ƒ 350.000 (= ca. € 160.000), maar de Gemeente Stadskanaal droeg daarin flink bij en zodoende was ’t voor Chris nog wel een beetje te overzien. Onstwedde zou met het project hoge ogen gooien, zo werd hardop uitgesproken.

Wat? Toenmalig wethouder Roel van der Molen oreerde:”Over enkele maanden zal ‘Bur’ de Juffertoren als boegbeeld van Onstwedde naar de kroon steken. Let maar ’s op!”  Toeristen zouden massaal toestromen en de Onstwedder zakenmensen konden zich maar ’t beste gaan voorbereiden op een giga stijging van de omzet. Voor ƒ 350 kon je zelfs één van de ‘keien-op-een-stokkie’ adopteren. Wie zou dat nou niet willen ? Je bloedeigen vogelverschrikker, die namens jou naar de wereld rondom kijkt…

Eén belangrijk element had Chris Westen vergeten: een gewaagd project als ‘Bur Aarde’ behoeft creatieve en regelmatige promotie. Op een Ocrea-vergadering, waarbij Chris aanwezig was, werd hij daartoe ook nadrukkelijk uitgenodigd. ’t Kwam er niet van bij Chris. Wel kreeg ons dorp enige tijd later in de regionale pers de weinig verheffende kwalificatie ‘Vogelverschrikkersdorp’ toegemeten. Verder bleef het stil over ‘Bur’, akelig stil.
Diezelfde Gemeente Stadskanaal van zopas had, kort voordat ‘Bur’ z’n plek op de Es innam, Onstwedde uitgeroepen tot “… speerpunt in het gemeentelijk toeristisch beleid...” en ‘Bur’ was het eerste signaal dat ’t de Gemeente menens was met die uitspraak. Want u snapt natuurlijk allemaal wel, dat je als ‘Vogelverschrikkersdorp’ gegarandeerd horden toeristen trekt.

Of zo...
Toen diezelfde Gemeente een jaar later aan kwam zetten met plannen om ons zwembad mogelijk maar te sluiten, had niemand in Onstwedde meer een broek aan. Die waren allemaal afgezakt...
Ach ja.
Volgens Chris Westen stonden die vogelverschrikkers symbool voor het magische jaar 2000. Alle verschrikkers leken sprekend op mensen (zie de foto bij deze aflevering...???) en hadden ze stuk voor stuk hun eigen karakter en eigenaardigheden. Tweeëneenhalve meter hoog waren ze en 1,20 mtr. breed. De constructie was stevig, - dat moet gezegd - en bestond uit een mix van hout, zink, ijzer en zwerfkeien. ’t Was gepland, dat ze drie tot vijf jaar zouden blijven staan. Daarna zouden ze een “veroveringsreis” over de wereld gaan maken om in het jaar 2.100 in Onstwedde terug te keren...

Eén van Chris Westens ideeën was, dat mensen tussen de vogelverschrikkers zouden gaan staan en hun gedachten over het jaar 2000 op papier zouden zetten. Als er 2000 gedachten zwart-op-wit zouden staan, zouden die in een onverwoestbare kist op de Onstwedder Woldbrink worden begraven. Duizend jaar later zou die kist dan geopend moeten worden en een geweldig, veelzijdig-historische bibliotheek zou de wereld verbazen...
Ook dat is er niet van gekomen.

De enige, die de moeite nam om op papier te zetten wat zijn oog en brein vanuit vogelverschrikkersstandpunt waarnamen, was indertijd onze plaatsgenoot Otto J. Wolfs uit de Hardingstraat. Klaas Meijer, als - toen ook al, maar dat zal u niet verbazen - in de dorpsgeschiedenis geïnteresseerde collega van Otto kreeg zijn schrijfsel onderhands toegespeeld. ’t Is een verhaal, waarin een aantal elementen zit dat minimaal tot nadenken stemt. Omdat de kist met verhalen dus nooit gevuld is geraakt en al helemaal niet op de Woldbrink een tijdelijke rustplek heeft gekregen, geven we Otto’s verhaal hier weer. Misschien een beetje vroegtijdig, maar het document gaat nu sowieso het Onstwedder Historisch Archief in. Dan kunnen de Onstwedders van – pak weg – over 983 jaar nog ’s opnieuw nadenken over Otto’s bespiegelingen uit het jaar 2000.

                                  ************* 

DE  2000  VOGELVERSCHRIKKERS  IN  ONSTWEDDE

Een aantal keren had ik het al in de krant gelezen, dat in ons dorp 2.000 vogelverschrikkers zouden worden geplaatst als een kunstwerk. Bevooroordeeld als ik ben als het om moderne kunst gaat, dacht ik, dat het alleen maar milieuvervuilende rommel zou zijn. Maar toen ze in oktober voor een groot deel waren geplaatst, was mijn nieuwsgierigheid toch enigszins gewekt. Het gaat uiteindelijk wel om het werk van een geïnspireerd kunstenaar. Zulke mensen hebben wel degelijk een boodschap, daar ben ik van overtuigd. Soms ook wel een boodschap waarvan ze zichzelf niet eens bewust zijn, maar die een goed beschouwer er wel uit kan halen. Ik ging dus op pad om ze te bekijken.
Al wandelend over de es van Onstwedde, het vanouds bekendste dorp van het mooie, landelijke Westerwolde, zag ik de “verschrikkelijke figuren” staan. En toen opeens begreep ik de betekenis van dit kunstwerk van Chris Westen...

Ze staan op de es, een plek waar sedert vele honderden jaren landbouw werd bedreven. Ze staan in rijen als een cultuurgewas. Ze bestaan uit materialen die in de landbouw grote betekenis hebben gehad: steen en ijzer, ondersteund met hout. Het zijn vogelverschrikkers, dus attributen die stammen uit de akkerbouw. Wie één zo’n “spook” van dichtbij bekijkt, ziet er een kruis in met een kroon erop. Landbouw en christelijke religie gaan al vele honderden jaren samen in dit gebied.

Dat het er 2.000 zijn betekent volgens mij, dat de landbouw in onze regio omstreeks het jaar 2000 een schrikbeeld staat te wachten. Het agrarische vlucht weg uit Westerwolde.
Feitelijk is dit proces al aan de gang. Dat kan ieder zien.
Er is geen plek meer voor de landbouw. Men jaagt het op de vlucht. Daardoor zullen de dorpen van Westerwolde vanaf het jaar 2000 totaal veranderen. Ze zijn gesticht  door onze voorvaderen, de landbouwers. Maar in de toekomst zal de landbouw niet meer de economie van onze streek uitmaken. Wat dan wel? Ik weet het niet, ik ben niet helderziende.

En nou heb ik me laten vertellen, dat er al een aantal van de vogelverschrikkers naar Australië gaat. En straks misschien ook nog naar Denemarken en naar Canada? Kan dit allemaal toeval zijn???
                                                                Otto Wolfs

                                                           ***************

© Klaas Meijer (k.meijer@onstwedde.info)