Oudejaarsdag, twee generaties geleden (ca. 1950)

No. 32 - OUDEJAARSDAG, TWEE GENERATIES     
              GELEDEN (ca. 1950)

In de jaren (19)’50 schreef Rikste Wilzing-Bessembinders, onderwijzeres uit Smeerling aan de Onstwedder Hervormde School, voor de ‘Winschoter Courant’ een aantal korte verhalen over het leven van alledag op het Westerwoldse platteland. In het Westerwolds uiteraard.
Evenals de vorige maand trakteren we u op één ervan. ’t Is wel de laatste die we hebben.
Om ook die Onstwedders, die het dialect (nog) niet zo goed beheersen enigszins terwille te zijn én tegelijk die Onstwedders die toenemend moeite hebben met het Westerwoldse dialect van toen, een helpend handje te bieden, hebben we het verhaal omgezet naar het Nederlands en alleen de daadwerkelijk gesproken teksten (de gedeelten tussen aanhalingstekens zeg maar) in onze streektaal van toen weergegeven. We doen daarmee het oorspronkelijke verhaal weliswaar een ietsje geweld aan, maar voor de bezoekers van onze website moet je je soms in een bocht durven wringen………
Nogmaals met dank aan de familie Wilzing voor het bewaren van ook deze schrijf-herinnering.
 

In de verte zijn de allereerste knallen van het carbidschieten hoorbaar. Moeder Bots hoort ’t nauwelijks. ’t Is de vroege morgen van de 31e december, Oudejaarsdag, en ze heeft het druk, beredruk. Er moet van alles en nog wat gebeuren. ’t Is de volgende dag, Nieuwjaarsdag, weliswaar geen zondag, maar iedereen doet al sinds mensenheugenis of dat wel zo is. Dus moet alles geschrobd en geboend worden, de drankglazen afgewassen en daarna moet ze natuurlijk – ’t is immers Oudejaarsdag ! – nog spekdikken bakken; en niet zo’n stuk of wat ! De jongens zijn vanmorgen vroeg al naar Bessembinders z’n molen bij de haven geweest om daar roggemeel te halen. En vader heeft worst en spek in kleine stukjes gesneden om zo van die echte, lekkere, smikkeldesmikkel Westerwoldse spekdikken te kunnen maken.
Gisteren heeft ze het spekkedikkenijzer van zolder gehaald en schoongemaakt. Nu staat hij in het stookhok aan de zijkant van het huis met een flinke spekzwoerd ernaast op een schoteltje. Zometeen zal ze beginnen, maar eerst moet het voornaamste huishoudelijke werk gebeuren. Dat is nou een keer niet anders.
Rond een uur of tien kan ze dan – eindelijk ! – met het bakken beginnen. Ze mengt het meel aan, roert de stroop erdoor en klutst er nog een paar eieren bij. Ziezo, dat is klaar ! De kachel brandt lekker: die moet absoluut heet genoeg zijn. Nou het ijzer even invetten met de spekzwoerd, dan een lepel vol mengsel erop, het ijzer dichtklappen, boven het vuur ermee en bakken maar. ’t Is nu zaak om het baksel aan beide kanten even goed heet laten worden.
Zo, klaar is Kees ! Het ijzer opengeklapt en …..
“Och heden nee ! Dizze is ja hailemoal misotjerd ! Hou kin dat nò ?”
Moeder Bots ziet de oorzaak al snel. Het ijzer is niet heet genoeg geworden en bovendien zit er allerlei achtergebleven smerigheid van het ijzer aan de eerste spekdikke. “Verdubbeltjemie !”
Nummer twee dan maar. Een beetje langer boven het vuur houden, dan moet ’t goed komen. Maar als ze nu het ijzer opendoet, rolt de spekdikkenkoek haar zo maar voor de voeten, op de vloer. Ze raapt ‘m op en mompelt:”Nò joa, ook nich zo slim (=erg).
t Stoapeltje hef in elks geval n begun ……”
Nummer drie is helemaal tiptop en de volgenden ook. Af en toe komen vader Bots of een van de jongens even kijken hoe ’t moeder vergaat met de bakkerij. En natuurlijk moeten ze steeds even proeven of de kwaliteit in orde is…… “Joa, t kin toch hail best wezen dat ‘r wat zuiteghaid bie in mout, moeke. Of dat ze te zolt binnen. Of zukswat.”
Naar de gezichten van de bezoekers te oordelen is de smaak echter helemaal in orde. En – eerlijk is eerlijk – moeder zelf vindt ook dat haar producten er best wel appetijtelijk uitzien.

“Zol ik dat ook wol kinnen, moeke ?” vraagt Willem.”Loat mie t ook aais perbaaiern.”
Moeder maakt haar plaats voor het vuur vrij en laat haar zoon er plaatsnemen.”Eerst t iezer invetten, den wat mengsel d’rop mit n stukje worst of spek in t midden en den mor bakken. Òh, mie ducht zo, dat moust doe wol kinnen.”
Willems eerste wil niet loskomen van het ijzer.”Wolst te gaauw, mien jong. Moust meer geduld hebben”, bemoedert vrouw Bots haar nazaat.
’t Helpt. Al gauw zien Willems spekdikken er net zo mooi uit als die van moeder.”Goa mor aan t waark, moeke. Den bak ik de rest van de spekkedikken wol even.t Gait ja prima ? Of nich den ?”
Moeder, - en dat is moeders zo eigen -,  vindt dat ze nog wel een beetje moet bijsturen.”Das aal goud en wel, mor as doe net zo haard deur etst onder t bakken as t nò dust, den bin ik bange dat wie vanmiddag en vanoavend lang en lang nich genog hebben. t Is dunkt mie beter dat ik t mor weer dou.””Nee moeke” reageert Willem geprikkeld.”Loat mie t nou doun. Ik eet gainaine meer tussendeur op. Dat beloof ik.” Hij knipoogt bij deze laatste plechtige woorden naar z’n vader, die zojuist weer ‘s is komen binnenlopen.”Loat hom mor, Gittje. Doe hest genog aandere dingen te doun. Willem lopt mie in t schure toch mor wat veur de vouten en boeten kennen we vandoag hailemoal niks begunnen nou t aal vaste vroren zit.”
Zo blijft Willem met z’n bakkerij alleen achter in het stookhok.

Als het stapeltje oudejaarsheerlijkheden na een half uurtje al mooi is gegroeid, wordt er vinnig op de ruit getikt. Willem ziet het breeduit lachende gezicht van Jacob, z’n buurjongen en beste kameraad. Jacob weet natuurlijk ook niet wat hij op deze dag moet uitvoeren en daarom is hij het erf van de buren maar ’s opgesjouwd. En toen hij rook uit de schoorsteen van het stookhok zag kringelen, heeft hij bij zichzelf gedacht:”Doar zit wizze ain te bakken. k Mout mor ais even kieken.”
Nu hij Willem daar evenwel ziet zitten, blijft ’t niet bij kijken en hij stapt resoluut het stookhok binnen.”Moi hè.t Rokt hier lekker. Boetendes is t hier n stuk beter as op boeten. Kold is t, man.”
Hij laat zich op een stoel vallen en graait meteen een spekdikke van het stapeltje.”Ais even perbaaiern ofs doe dit waark wol goud kaanst.” Luid smakkend doet Jacob zich tegoed aan Willems baksel.”Zooooo. Wel hef die doarbie holpen, broeder Wilhelmus ?”
“As doe hierkomen bist om mie n beetje te begugeln, den zel ik die wel ais even mores leren, voader Jòkkob !”  Op hetzelfde ogenblik grijpt Willem het spekdikkenijzer van het vuur en doet alsof hij Jacob er mee op z’n hoofd wil slaan. Die weet gelukkig met een snelle sprong het dreigende gebrek aan hersens in de nabije toekomst, te voorkomen. Terwijl hij in de hoek naast de kachel neerploft, grijpt hij in z’n binnenzak en tovert twee kaarten tevoorschijn. “Moust ais kieken !” Hij laat ze aan Willem zien.
’t Zijn twee zgn. ‘schimpers’, kaarten met een voorstelling erop die de ontvanger in zijn/haar hemd zet, bespot. “Woar mouten dij den hèn ?”, vraagt Willem onbevangen. “Och, dat kist doe zulf ja wel bedenken. Noar dij vraauwlu van lest in Jipsenhoezen netuurlek. Kiek dizze stuur ik noar dat wichtje das doe noar hoes brocht hest. Doar was t ja zo’n alderòfgriezelkste roege bourel in hoes, dat waiste toch nog wel ? En dizze koarte, mit dij woepstert van n neuze d’rop, dij gait noar dat aandere wicht. Ze zeulen wel kwoad wezen, dat wie heur nich weer opzöcht hebben. Mor dat ken ons hailendaal niks verschelen. Wat doe ? Man, ik kan mie nog nich begriepen, dat wie dou zo gek west hebben.”
Willem komt niet verder dan een paar knikkende bewegingen met z’n hoofd tijdens Jacobs vurige uitleg. Hij is ’t eigenlijk wel met hem eens, hoewel …...”En huifst nich zo zieleg te kieken, Wilm Bots. Ik heb hail wat aans veur ons baaiden op de körrel ! Bie Wubs zienent binnen Nijjoar over twij wichter van ons leeftied op veziede. En dij aine is mie toch twij beetjes knap ! Ik heb al bie mie zulf besloten, dat ik dai Nijjoarsdag vroag om verkeren met mie aan te goan. Ast doe wilst, magst doe dij aander wel hebben. Dij mag d’r ook best wel wezen hur.”
Op dat moment komt moeder Bots het stookhok in en het wichter-gesprek is gelijk afgelopen.
“Hou liekt t”, vraagt moeder,”hest ze al gaauw kloar ? Wie wollen wol eten op t haand.””Joa, nog n poar, den is t kloar”, antwoordt Willem als een dichter in de dop.  
“Bakt ie ook spekkedikken, Jòkkob ?” vraagt moeder aan Jacob.”Neeee, dat ducht mie van nich”, komt Jacob voorzichtig met een antwoord.”Wie kriegen geleuf ik euliekouken dizze keer.””Nò, wost den n poar mithebben ?” En meteen kijkt ze al rond of ze ergens in de hoek een lege zak kan vinden. Als ze er een heeft, stopt ze er een handvol spekdikken in en geeft ze aan Jacob.”Hier den. Hest ook n poar veur joenent. Dien pabbe mag ze ja ook haibels geern. Dat wait ik wel wizze.”
“Traauwens……even hail wat aans. Doe komst vanoavend toch ook ? Wie kriegen t haile hoes vol mit jongs en wichter. Dai wilt aalmoal bie ons van t Olle in t Nije vieren.”
“Joa-joa, wizze kom ik”, zegt Job,”en ons wichter heb k d’r ook al over heurd dat ze hierhèn wollen.”
“Joa, ie mout aal mit n ander komen” voegt moeder Bots voor alle zekerheid nog aan haar uitnodiging toe. In haar hart is ze niet alleen gastvrij, maar heeft ze op Oudejaarsavond haar kinderen liever thuis dan zwervend langs de straat. En daarvoor heeft ze best wel wat extra drukte over.”Enne….loat joen wichter heur kammeroaden ook mor mitnemen, heur. Ik moak wel n extra pot kovvie en lekkere kouke is bie ons  nooit n probleem. Dat waist doe ja as de beste, hè Job ? En as t den om en noabie twaalf uur lopt, den zit d’r veurvast ook nog wel n borrel aan !”
“Zo”, denkt moeder kordaat,”dan heb ik mijn kinderen tenminste rond middernacht ook niet in de kroeg zitten !”
“Is goud”, zegt Jacob.”Mor den kniep ik d’r nou weer tussenoet. Tot vanoavend, hè. En zörg mor dat je goud wat onder de körke hebben, want wie bint gooie innemers. O, en mout mien pabbe zien jachtgeweer ook mitnemen ?””Netuurlek jong. Hou kist dat nog vroagen ! Wie willen t Olle joar toch mit dunder en geweld oetschaiten ?”
Aldus wordt besloten. Het Nieuwe jaar mag komen.

Als SPECIALE SERVICE krijgt u van ons een origineel spekdikken-recept uit de tijd waarin bovenstaand verhaal speelt, ca. 1950 dus. Volgens de vrouw die dit recept te boek stelde, zullen uw spekdikken hiermee onvergelijkelijk lekker worden. Smakelijk eten dus maar.
    * 2 liter warm water             * 1 kg mix van boekweiten-/       * meelmix mengen met de
   * 2 pond stroop                            weiten- en roggemeel                  rest tot het geheel goed
    * 1½ pond basterdsuiker     * klein beetje zout                             stijf is. Daarna minstens
    * 3 eieren (klutsen)                                                                                30 min. laten staan.
                                                                                                                                      
   * Tenslotte: Leg een jusschep mengsel op het ijzer + 3 plakjes metworst + 1 plakje rookspek.
Bakken  maar  !!

Geert en Klaas wensen alle bezoekers van onze rubriek een heel gezond, gezegend en gelukkig 2015!

© Geert Schreuder (Taikens) en Klaas Meijer (Toal)