Jeugdherinneringen uit de oorlogsjaren

No. 46: JEUGDHERINNERINGEN  UIT  DE  OORLOGSJAREN

We leven weliswaar 71 jaar later, maar desalniettemin zijn de ouderen onder ons nog steeds de dagen van de bevrijding uit de boze droom die 2e Wereldoorlog heet niet vergeten. Voor Onstwedde was dat in april 1945.
Een inmiddels nóg kleinere groep dorpsgenoten heeft daarbij levendige herinneringen aan die oorlogsjaren zelf. Herinneringen, waarin angst, zorgen en geweld sterk vertegenwoordigd zijn. En dat terwijl wij hier in Onstwedde niet eens in de beroerdste hoek van Nederland zaten.
’t Is goed, dat we ons die tijd blijven herinneren. Al was ’t alleen maar om ons te blijven realiseren hoe waar de boodschap op ons 4-mei-monument op de Brink is:”Nooit meer”.
Alleen al de lijst met de 24 namen van Onstwedder oorlogsslachtoffers ernaast, maakt het waarom van die boodschap meer dan duidelijk.
Geert Tipker uit Haarlem is Onstwedder van geboorte en hij is de afgelopen jaren steevast bij onze 4-mei-herdenking aanwezig. Een belangrijke reden daarvoor is natuurlijk het feit, dat de naam van zijn vader, Joh. (‘Jogie’) Tipker († ), op de zoëven genoemde lijst van slachtoffers voorkomt. Joh. Tipker was één van de zgn. ‘Helgolanders’; door de Duitsers opgepakte mannen uit Onstwedde en Alteveer, die op het eiland Helgoland tewerk gesteld werden bij de bouw van militaire verdedigingswerken.
Geert was 8 jaar toen z’n vader aan de gevolgen van de Helgoland-ellende overleed.
Om te voorkomen dat zijn kinderen zich zouden afvragen hoe hún vader in z’n jonge(re) jaren dacht en leefde, schreef Geert enkele jaren geleden een soort opa-boek:”Brief aan mijn kinderen.” Uit zijn herinneringen aan de oorlogsjaren 1940/’45 doen wij deze maand – met toestemming van Geert – een greep.
Let op: hoewel Geert Tipker al vele jaren in het westen woont, schrijft hij deze terugblikken in het Gronings ! Zulks onder het aloude motto:”We willen het Nederlands eren, maar het Gronings beslist niet verleren !” 

- Op n foto mit mien bruier Derk en Kobus Huusman d’rop, stait t joartal 1943. Van dij tied òf aan begunnen mien herinnerns aan de oorlog. De foto is moakt bie Foto Meijer in Nije Pekel.
Wie gungen d’r mit de koetse van boer Wubs oet de Dörpsstroade noar tou. Aander vervoer hast in dij tied ja nait, behaalve fietsen op surrogaatbanden netuurlek.
Veur mie was zo’n tocht noar Pekel in dij tied n wereldraize!

- Joa, de maiste fietsen hadden in de oorlog surrogaatbanden. Hinnik Hidd’n oet De Hörn was in ons dörp de surrogaatbanden-specialist.
Ik har zulf n kinderfietske. Vanwegens de klaine moat kon mien pabbe mie nog aaltied op luchtbanden rieden loaten. Hai snee de bandjes veur mien fietsie oet grotere banden en liemde de baaide helften dan aan’nander.
In dij tied woonde d’r in onze stroade n NSB-gezin mit grode jongens. Doar was ik bange veur. Hailemoal terecht, dat bleek wel. Want dou ik ais n moal over t tegelpad richting heur hoes fietste, dou hebben dij grode jongens mien fietske in beslag nomen. Mien opa Brakke hef m loater weer ophoald. Hai wos vanzulf wel, dat t kinderspel was, mor ik wait nog hail goud hou e hail beleefd aan de deure t fietske teruggevroagd hef. Bie NSB-ers kon je t ja nooit waiten…….

- Mien overgrootvoader was ‘oll’ Stoffer Brak’. Hai woonde in n koamer bie oom Derk (‘Diggel’) & taande Tine Brakke in de Hoavenstroade, op de houk mit t Joechumloantje. Vandoag de dag stait doar n appartementenkompleks.
Opa Stoffer was al òld en n beetje kinds. As e boeten luip en hai zag vlaigtugen, dan ruip e:”Most ais kieken! Wat n vlucht vogels!”
Op n dag was d’r n luchtgevecht boven Onstwedde en in de Hoavenstroade regende t koegels. Opa ston gewoon boeten te kieken noar “de vogels”, dij zoveul lewaai muiken. Mit n lange reddingshoake hebben ze hom de winkel introkken…….
Op zien begravvenis in 1944 regende t traauwens weer koegels. De raauwstoet mos wachten tot t over was …….

- Op n dag wui d’r n Engels vlaigtuug doale schoten boven Onstwedde. Aine van de bemannen dij d’r mit n paresjuut oetsprongen was, kwam doale achter t nije kerkhof, achterin de Dörpsstroade, in de Schaitbaargen bie Potse.
Soamen mit n poar kammeroadjes bin ik d’r ook hèn west om te kieken. Interrrressant man !
Veldwachter “Boultje” de Vries hef dij paresjutist dou arresteerd. 
Ik denk nou:”Hai mos wel, want té veul minsen hadden t haile gebeuren zain en de verroader sluip – zeker in dij tied – nait……
Mor dou, in dij tied …… ?
Sjongejonge, wat was d’r n gekwek in t dörp: sommige minsen waren t wel ains met hou De Vries t doan har, aanderen hailemoal nait. 
Wat dat betreft was in dij oorlogsjoaren zikkom net as vandoage…….

- Wie wuiden bevrijd deur de Polen. De Canadezen kwamen d’r dag of wat loater achteraan.
Ik zai dij Polen nog stoan in de Luurnstroade mit heur brencarriërs. Ze wazzen op weg noar t Hommesbos. Doar har zok n groep SS-ers verscholen. Mit n kenon dij bie Geert Streun achter t hoes ston te schaiten en mit mitrailleurveur binnen ze doar dou verdreven.
Mien bruier Derk wait in t bos nog aaltied n hoakenkruus te vinden, dij in n boom inkaarfd is.
In de houke, tussen de schure van café Maaijer en garage Maaijer, op de houk van de Dörpstroade en de Luurnstroade, hebben de Polen in dij doagen n verbandploatse inricht.
Ik zai nog de lange riege brancaars. Op aine d’rvan lag n SS-er mit n schot in t lief. Hai wör verbonden deur n hospitoalseldoat. Dij soldoat broekte t hemd van de Duutser as verband.
Dou t kloar was, mos de Duutser overbrocht worden noar de Onstwedder hoaven. Doar was op t laand noast Jan Bruggers zien hoes ('De Kaamp') n soort verzoamelplek inricht.
Dij gewonde Duutser mog van de Poolse soldoaten doar in de linnen kabbe van n jeep liggen. Mor dat wol dij fanatieke Duutser nait. Hai waigerde t “gewoon”.
Dou wörren de Polen gramnieteg netuurlek. Hai mos den mor veur de jeep aanlopen. Ik zai hom nog veur mie, hou hai mit baaide handen zien gewonde lief vasthuil. Òf en tou ree de jeep hom op de hakken om maarken te loaten hou stom of hai mit zien fanatiekereghaid wel west was.
Op dat moment, dou de oorlog veur Onstwedde aaiglieks veurbie was, heb ik mit dij Duutser tóch wel medelieden had ……….

© Geert Schreuder (Taikens) & Klaas Meijer (Toal)