Het verhaal van Joke Swarts: Een leven in Beweging

Joke Swarts, oudste lid van biljartclub De Bolster, is voor een nieuwe 'Over de vloer bij' geïnterviewd door Nina Smid van Onstwedde.info.
 

In 1930 werd Joke Swarts geboren in Vlagtwedde. Joke’s familie verhuisde vaak. Van Vlagtwedde naar Bourtange, waar het huis afbrandde, en vervolgens naar Veelerveen. Hier woonde het gezin in barakken omdat vader werkte aan de kanalen en ontginning van heidevelden. Het was zwaar werk, wat destijds nog gedaan werd met scheppen en karren. De volgende stap was de Wieringermeerpolder in Noord-Holland, waar zijn vader na de drooglegging werk vond op een boerderij. Het gezin vestigde zich in Abbekerk.

De oorlog brak uit in 1940, en het gezin Swarts kreeg het zwaar. Abbekerk werd bestuurd door een NSB-burgemeester waardoor vader gedwongen werd om te gaan werken in Duitsland. Dit weigerde hij waardoor onderduiken een noodzaak werd. Dit had grote gevolgen. Het gezin moest rondkomen van alleen moeders voedselbonnen. Uiteindelijk werd de ouderlijke macht van zijn ouders ontnomen, en Joke en zijn broers en zussen werden gescheiden en naar tehuizen gebracht. Slechts één broer belandde in hetzelfde tehuis, maar in een andere groep.

Oorlogsjaren bij de Martha-Stichting
In september werd Joke overgebracht naar een groot kindercomplex in Alphen aan de Rijn; de Martha-Stichting. Bij deze stichting maakte hij de harde realiteit van de oorlog mee. Zo werd er na enige tijd een rood kruis op het tehuis geschilderd als teken voor de geallieerden dat het niet gebombardeerd mocht worden; er zaten kinderen in. Hierop werd het gebouw gevorderd door de Duitsers voor onderdak omdat zij zich hier veilig voelden. De stichting moest ergens anders huisvesting zoeken.

Vanuit Alphen aan Den Rijn werd hij met andere kinderen naar Putten gebracht, waar ze tijdelijk verbleven in Kasteel de Vanenburg. Tijdens dit transport werden ze nog beschoten door de Engelsen, maar hier zijn ze goed vanaf gekomen. Ook Kasteel de Vanenburg werd na enige tijd beschilderd met een rood kruis waarop het werd gevorderd door Duitse officieren.

Vervolgens verhuisden ze naar een leegstaand gebouw bij de Veluwe (De Kruishorst), waar ze beschietingen en bombardementen van dichtbij meemaakten. Deze locatie bevond zich circa vijf kilometer van Arnhem af, waar zwaar werd gevochten. ’s Nachts klonk het dreunende geluid van Engelse troepen die tijdens hun patrouilles de IJssel overstaken om te kijken waar de Duitsers zich bevonden. Zo kwamen de Engelsen ook wel eens kijken in het gebouw waar de jongens verbleven of er geen Duitsers zaten. Vice versa kon het maar zo zijn dat er een uur later Duitsers op de stoep stonden om te kijken of er geallieerden verbleven.

Een van de meest indrukwekkende herinneringen van Joke is de Slag om Arnhem. De Slag om Arnhem vond plaats van 17 tot 25 september 1944, als onderdeel van Operatie Market Garden. Na de Slag om de Schelde is dit de grootste operatie geweest op Nederlands grondgebied. Als 13-jarige kon hij aan zijn leiding ontsnappen en het spoor vlakbij het huis oversteken, waar hij vanaf de Posbank kon kijken naar de parachutisten die neerkwamen. Destijds stond er een sterke oostelijke wind waardoor de parachutisten afdreven richting Oosterbeek. Veel geallieerden werden uit de lucht geschoten, mede hierdoor is de Slag om Arnhem verloren. De jongens konden ’s avonds de stad zien branden. Uiteindelijk zijn ze in 1945 vanaf deze plek bevrijd. Onstwedde werd een week eerder al bevrijd.

Na de oorlog heeft Joke nog tot zijn 18e verbleven bij de Martha-Stichting, totdat zijn vader de ouderlijke macht terugkreeg. Hierop kon hij terugverhuizen naar Wedde bij zijn ouders. Een advertentie van textielfabrikant Gerhard Jannink & Zonen trok de aandacht en na een succesvolle sollicitatie volgde een leertraject. In Enschede heeft hij meerdere jaren gewerkt in het onderhouden van machines in de fabriek. Toen het nieuws kwam dat Philips zich in
Stadskanaal zou vestigen volgde ook hier een succesvolle aanname, wat het begin markeerde van een indrukwekkende carrière van veertig jaar bij het bedrijf. Zo heeft hij daar met collega’s een afdeling opgericht om het meetapparatuur intern te kunnen onderhouden.

Onstwedde
Tijdens een fietstocht van Stadskanaal richting Onstwedde liep Joke tegen pech aan waardoor hij per toeval zijn aanstaande vrouw Hindertje Warntjes ontmoette. Na een korte periode bij de schoonouders in de kost te hebben gewoond en in Alteveer een kamer te hebben gehuurd (waar zoon geboren werd), vestigde het stel zich in Onstwedde. Waar hij op 94-jarige leeftijd nog steeds woonachtig is en actief in meerdere verenigingen.

Zo is hij lid geworden van de biljartvereniging toen hij stopte met werken, nu zo’n veertig jaar geleden, wat hem het oudste lid van de vereniging maakt. Ook is hij betrokken geweest bij het heroprichten van de voetbalvereniging. De vereniging is begonnen aan de Wessinghuizerweg waar de club zo’n twee jaar heeft doorgebracht.
De club besloot zich meer in te zetten op de jeugd waardoor Joke zijn diploma’s voor jeugdleider en scheidsrechter heeft behaald. In ’68 is de club verhuisd naar de Boskampen waar het vorig jaar zijn vijftig jarig bestaan heeft gevierd. Door zijn verdiensten voor de club is Joke sinds ’86 erelid van de Onstwedder Boys.

Joke is trots op het dorp. “We hebben alles,” vertelt hij enthousiast, “een supermarkt, een goede slager, goede bakker, een tribune op het voetbalveld. Wat hebben we niet?” Hij roemt de saamhorigheid en de voorzieningen, zoals de scholengemeenschap, De Bolster en De Zeilen, die het dorp uniek maken in de regio.

Interview door Nina Smid Onstwedde.info

Foto: Joke Swarts (door Nina Smid)