- Terug
- Informatieplein
- Het dorp
Het dorp
Het dorp
Onstwedde is één van de dorpen van de gemeente Stadskanaal in de provincie Groningen.
In 2023 telde het dorp, waaronder ook de buurtschappen Smeerling, Holte, Höfte, Veenhuizen, Ter Maarsch, Wessinghuizen, Vledderhuizen, Vosseberg, Ter Wupping, Sterenborg en de 1e en 2e Barlage vallen, totaal 3.005 inwoners.
Tot 1969 was Onstwedde een zelfstandige gemeente. Het eerste gemeentehuis van de gemeente Onstwedde staat nog altijd aan de rand van de Brink en dient nu als woonhuis (Havenstraat 2). Op 1 januari 1969 vond een samenvoeging plaats met een deel van de toenmalige gemeente Wildervank. De nieuwe naam werd toen gemeente Stadskanaal.
Op de rotonde die het voorste met het achterste deel van de Dorpsstraat verbindt, staat de blauwe diamant, een kunstwerk (ontworpen door het kunstenaarscollectief Van Den Berg uit Meppel) symboliseert de verbintenis tussen zand en veen, stad en dorp in de vorm van een ring met een blauwe diamant. Hiermee voelt Onstwedde zich de diamant in de regio.
Onstwedde heeft een dubbele brink. De eerste brink ligt aan de zuidkant van het dorp, niet ver van de eeuwenoude Nederlands Hervormde kerk (St. Nicolaaskerk) en draagt ook de naam Brink. Het gedeelte van het dorp bij deze brink droeg vroeger de naam Loug. De tweede brink (De Woldbrink) ligt bij de kruising van de Dorpsstraat met de Jabbingelaan. Dit gedeelte van het dorp werd Het Wold genoemd.
Van welke kant u Onstwedde ook benadert, steeds heeft u de markante Juffertoren in het vizier. De Juffertoren is tot en met de spits geheel opgetrokken uit steen, zogenaamde kloostermoppen die ook nog eens in Onstwedde zijn gebakken. Omstreeks de 12e / 13e eeuw werd op de Tichelberg (noordwestelijk van Onstwedde) de klei gewonnen voor de stenen. Over de 42 meter hoge Juffertoren bestaan tal van legenden en anekdotes. De aan de Juffertoren gebouwde kerk stamt uit de 15e eeuw.
Het dorp ligt aan de Mussel-Aa, één van de drie Aa’s die Westerwolde rijk is. De Ruiten Aa en de Westerwoldse Aa maken het drietal compleet.
Bij de Hervormde kerk vloeit de Mussel-Aa samen met het Pagediep. Die benaming is een verbastering van het Groningse woord pogge (= kikker).
In september 2009 en in februari 2014 heeft RTV Noord voor het programma Dam Op in Onstwedde filmopnamen gemaakt. U kunt hier de uitzending van 2009 en hier de uitzending van 2014 bekijken om een indruk te krijgen van Onstwedde en de inwoners.
Geschiedenis
Onstwedde wordt voor het eerst vermeld in het jaar 875 in documenten van klooster Werden aan de Ruhr (Duitsland) als Uneswido. De uitgang wido is later verbasterd tot wedde en betekent evenals wolde: bos. Het eerste deel Une hangt mogelijk samen met de persoonsnaam Uno/Onno.
Het is vrijwel zeker dat Onstwedde in nog oudere tijden werd aangeduid als Westerwolde, de latere benaming voor de hele Zuidoost-Groninger regio.
Eeuwenlang was Westerwolde een streek, die haast aan een eiland deed denken: aan alle kanten door grote veengebieden omsloten. In de eerste decennia van de 20e eeuw werd het gebied ontsloten via een groot aangepakt kanalisatie- en ontginningsplan. In dat kader kreeg Onstwedde in 1916 zelfs een haven, aangelegd aan een zijtak van het Mussel-Aa-kanaal.
Het kerspel van Onstwedde is het oudste van Westerwolde. Een kerspel (ook: karspel, carspel of kerkdorp) is de benaming voor een kerkgemeente of parochie. Het kerspel maakte als territorium van een kerkelijke gemeente van oudsher deel uit van de organisatie van een bisdom.
Onstwedde is niet alleen het oudste, maar was eeuwenlang ook het grootste van de vijf kerkdorpen in Westerwolde (Vlagtwedde, Sellingen, Vriescheloo, Wedde en Onstwedde). Het grote aantal gehuchten rondom Onstwedde (de zgn. essenzwermdorpen) lag hieraan ten grondslag.
Landschap
Onstwedde maakt qua ontstaansgeschiedenis en landschap onderdeel uit van Westerwolde. Westerwolde was lang een zelfstandige landstreek. Pas in 1316 stelde het zich vrijwillig onder bescherming van de bisschop van Munster. Het heeft toen ook zijn naam gekregen; “bos ten westen van de Eems”. Westerwolde was omgeven door een uitgestrekt hoogveenmoeras en alleen vanuit het noorden toegankelijk. Onstwedde ligt ongeveer in de meest noordwestelijke punt. Vanaf Blijham, net ten noordoosten van Onstwedde, gaat het landschap over in de klei van het Oldambt. Westelijk van Onstwedde gaat het Westerwoldse landschap over in de vlakke Veenkoloniën. Als u Onstwedde benadert vanuit westelijke richting doemt de zandrug, waarop Westerwolde ligt, nadrukkelijk op.
Op de heuvelrug bij Onstwedde, die ruim 10 m hoog is, liggen verschillende oude esgronden: de Onstwedder Es, de Onstwedder Holte en Tange. Ook de Achteres en de Höchte zijn essen. De heuvels dateren uit het Saalien-tijdperk, de op één na laatste ijstijd. Op een flank van de Holter es ligt het dr. Hommesbos, een natuurgebied vol glooiingen van Het Groninger Landschap. Rond Smeerling en Ter Wupping liggen kleinere essen.
Aan de oostkant grenst Onstwedde aan de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Het voor de streek zo karakteristieke hoevenlandschap is hier door Staatsbosbeheer gereconstrueerd. Het gebied kenmerkt zich door rivierduinen, kleine bossen en houtwallen, essen en laaggelegen gronden langs de Ruiten Aa en de Mussel-Aa.
Veel landschappelijk schoon ging in die tijd door de rigoureuze aanpak van de eeuwenlange afwateringsproblemen verloren. Desondanks wist Westerwolde zijn oude karakter, - ook in de natuur -, te behouden. In de recente jaren is dat karakter in het landschap zelfs opnieuw versterkt, o.a. via de hermeandering van riviertjes.
Kerken
De beeldbepalende 13e eeuwse Juffertoren - van fundament tot en met spits geheel uit stenen opgetrokken - is verbonden aan het 15e eeuwse kerkgebouw van de Hervormde gemeente (lid PKN).
De Gereformeerde kerk (lid PKN) staat aan het begin van de Dorpsstraat (No. 5) en dateert uit 1869.
De Christelijke Gereformeerde kerk houdt de erediensten in het kerkgebouw aan de Luringstraat 37 en dateert uit 1912.
Onderwijs
In MFA De Bast aan de Boslaan kan een doorlopende leerlijn van peuterschool t/m voortgezet onderwijs worden gevolgd.
Sportvoorzieningen
Onstwedde is rijk aan diverse sportvoorzieningen. Zo heeft Onstwedde onder andere een sporthal, openluchtzwembad, sportpark, tennisbanen, ijsbaan, fitness park en een manege. En op steenworp afstand van Onstwedde een motorsportaccommodatie.
Verenigingsleven en Cultuur
Het verenigingsleven in Onstwedde kent al zo’n 100 jaar een zeer bloeiend bestaan. Veel verenigingen zijn actief in Onstwedde.
Winkel- en horecavoorzieningen
Het winkelbestand is zodanig, dat de Onstwedders voor vrijwel al hun gewone inkopen in het eigen dorp terecht kunnen.
Overige tips
