No.43: OVER JAN, n URN en n PROFESSOR (n Woar gebeurd verhoal) – Dail 1.

 

In de jaren (19)’50 schreef Rikste Wilzing-Bessembinders uit Smeerling en onderwijzeres aan de Onstwedder Hervormde School, voor de ‘Winschoter Courant’ een aantal korte verhalen over het leven van alledag op het Westerwoldse platteland. In het (oude) Westerwolds uiteraard.
Hoewel ik een jaar geleden dacht, dat toen het laatste bewaard gebleven verhaal boven water was “getoverd”, bleek mevr. Abelien Reiling-Wilzing uit Emmen alsnog een krantenknipsel van een schrijfsel van haar moeder gearchiveerd te hebben. Zulks onder het aloude motto “Wie wat bewaart, die heeft wat !” 
Eén van de extra-fijne elementen was daarbij, dat het verhaal naadloos paste bij het thema (‘Schatten uit de Onstwedder bodem’), dat ik dit jaar o.a. in die andere rubriek (‘Zo was ‘t’) van plan was aan te snijden. Op deel 1 en 2 van deze aflevering van ‘Taikens & Toal’ zal daarom binnenkort in die andere onstwedde.info-rubriek verder worden geborduurd.
Ik heb deze keer de oorspronkelijke, oud-Westerwoldse taal gehandhaafd. ‘t Zal sommigen van u misschien niet meevallen om dat vlot te lezen, maar ik verwacht eerlijk gezegd dat u ’t niet al te snel zult opgeven. Het oude Onstwedder Westerwolds heeft immers zoveel moois in huis en dat dienen we te koesteren. Ga er dus maar ’s even rustig voor zitten. 
Onze dank gaat uiteraard uit naar mevr. Reiling-Wilzing voor het bewaren van deze schrijf-herinnering.
                                               ******************************
t Was ainglieks bie touval ontdekt dat “kerkhof”. As je teminsend van “touval” spreken meugen. Luutke Jan Smit haar t vonden. Dat was zo gebeurd: Jan woonde wied van t dörp òf. Zien voader zien boerderij en nog n stuk of wat hoezen, stönden doar stoef bie n kander in t veld. Zo’n gehuchtje zoas d’r wol meer binnen in Westerwolle.
Hai mös drij ketaaier lopen noar school en zodounde haar hai n baarg tied om underwegens van alles en nog wat oet te vreten.
Jan was nog man n hennig jonkje van n joar of negen, man goud bie de tied en slim biederhaand. Mainstied göng hai binnendeur noar t school, over de maarke. Van dij maarke lagen nog haile stukken in natuurstoat in dij tied. Mit allerhand goaten en bulten en doar gruide haaide op. Sommige van dai bulten wörden wol ofgroaven. Mit dat mooie witte zaand wör den t fietspad noar t dörp moakt. D’r wazzen ook wol boeren dij t broekten in de misdobbe of om de goaten op t aarf wat te slichten. Boetendes scheen dat witte zaand mooi op in t duuster, zodat je t pad noar hoes beter vinden können.

In dij zandgoaten mög Jan geern touhollen. Je können doar ja van alles en nog wat vinden.
t Was nou veurjoar en hai har zain, dat d’r al zwaalfkes bie de zaandbulten vlogen. Dou Jan noaderbie kwam, zag hai dat d’r goaten in de bulten zaten. Of aaiglieks wazzen t meer holen, nustjes. De vogeltjes vlogen d’r òf en aan. Jan stak zien haand in zo’n hole, man hai von niks biezunders. Allain wat veertjes en zo.”Man ze mouten heur nusten d’r toch in hebben”, zee hai bie zokzulf.”Mit n dag of wat mor ais weer perbaaiern.” Och joa, hai kwam d’r ja toch alle doage laangs.
De twijde dag von Jan weer gain aaier, man wol wat aanders. In aain van dai holen vuilde hai wat schaarps, dat vaste zat in t zaand. Hai rekte nog wat wieder t hole, zodat zien kop d’r zikkom bie in zat. Hai kraabde wat om t schaarpe ding tou en muik t gat wat groter. Wat hai nou vuilde leek wol n bloumpot of zo. Hai mus d’r schubbe bie hebben ! Den kon hai d’r ja veul beter bie. Wacht ais, zien pabbe was ja even wiederop aan t plougen. Dai har wizze wol n schubbe bie zok op de wupkorre veur t omgroaven van de houken en hörntjes op t laand. 
Net zo ’t was. Hai pakte voaders batse en wol weer votlopen.”Ho, ho, Jampie mien jong ! Woar zel dat mien schubbe hin. Wat wilst doe doarmit ?” ruip voader Smit vanachter ’t peerd.”Och”, zee Jan,”doargunder zit wat in de zaandbult. n Soort pot of zowat en dai wil ‘k d’r even oetgroaven.”
Voader Smit luit t jong begoan. Man dou hai wieder plougde dochde hai d’r toch ’s wat over noa. “n Pot” har t jong zegd,”n pot”. En inains schoot hom in t zin, dat zien bruier joaren leden hier ook ais n pot tot de grond oet hoald har. Dij was ook aan t plougen west en ieder moal har hai dou “Krrrt, krrrrt” heurd. Net of plougiezer aargens overhin schraabde. Hai har dou ook de schubbe d’rbie pakt en was op n haile grode urn stöt. Zo’n aaskepot oet vervlogen tieden. Hai har hom hail veurzichteg oppakt en opzied zet. Dou hai hom loater, in de schafttied, ’s even rusteg bekieken wol, was t olle ding hom in de handen in stukken broken. Dat was vanzulm slim sneu. Man t mooiste van aal was, dat d’r binnenin dij grode pot nog n lutke urnpotje zeten har, hail mooi van vörm: wied van boven en naauw van onderen, net n bloumvoaze. Dij lutke pot was hail bleven en stond sunds dij dag bie bruier op bözzem. Verduld ! Zol zien jong nou ook zo’n pot vonnen hebben ? Hai zag hom in de verte net bukken en in de grond pakken.”k Mout hom man ais n haandje helpen” schoot deur hom hèn. t Peerd lös, zodat dai zok in de wale wat in t lief vreten kun en hai op zeun Jan of ……….
“Geef mie dai schubbe ais even”, zee Smit. Hail veurzichteg plaagde hai de grond boven de pot of. “Kirrel nog ‘s aan tou. Wat n grode ! Dai is ja wol n haalve meter in deursnee……..” Noa nog ’n zetje d’r umtougroaven was de pot d’r oet.”As we hum nò man hail mitkriegen kennen”, zee Jan bezörgd.
Man dat lukte wonderwel. Jan zat op de wupkoare mit de urn op de knaien en zien handen d’r beschaarmend omtou, zodat hai naargens tegenaan steuten kön. En zo kwammen de Smitten mít de pot vaileg thoes.

© Geert Schreuder (Taikens) en Klaas Meijer (Toal)