Handtassies, Kemetotrom en een cruise in eigen huis

Afl. 55 – 1 april 2017: HANDTASSIES, KEMETOATROM  EN  EEN  CRUISE  IN  EIGEN  HUIS

                                        of: begrijpen = een  stamppot  van  kunnen  en willen.

                                      

A.) HANDTASSIE
‘t Gebeurde zo’n 25 jaar geleden. Bij onze overburen, de familie Groenendaal aan de Duinweg, is in de vakantietijd via Europa-Kinderhulp een paar weken een jochie van een jaar of acht uit Berlijn te gast. Als ik op een middag wat in de tuin aan het wroeten ben, hoor ik ineens loeihard door de straat schallen :“Hé Du, Angsthase !”(= bangeschieterd).
’t Wordt snel duidelijk dat ik me niet aangesproken hoef te voelen, maar buurjongen Erik van een jaar of zes. Die speelt soms met het iets oudere gastje uit Berlijn en ze ondernemen bijv. wel ‘s fietstochtjes met z’n tweeën. Kennelijk heeft Erik een keer iets niet gedurfd en z’n Berliner kameraad wil hem nog ’s even “fijntjes” wijzen op z’n gebrek aan moed op dat moment.
De volgende dag, als ik opnieuw in de tuin bezig ben om de middagmaaltijd wat soepel te laten verteren, komt het Berlijnse joch aanfietsen. Op hetzelfde moment vliegt de voordeur van de buren open en luid brullend “Hé doe ! Handtassiiiiiie….. ! komt Erik naar buiten gerend.
In een mum van tijd heeft ook hij z’n fiets gehaald en even later karren beide jongens als dikke vrienden het dorp in.
In de resterende weken blijkt mij, dat Eriks kreet “Handtassie !” een Gronings-kinderlijke variatie is op het voor hem toen onbegrijpelijke Duitse woord “Angsthase”.
Maar nog belangrijker was, dat de kreet “Handtassiiiiiie !” gedurende de rest van de vakantie voor Erik én het jochie uit Berlijn betekende:”Kom op ! We gaan gezellig met z’n tweeën een eind fietsen !”
Ach, wat doet een voor jou vreemde taal er eigenlijk toe. Als je elkaar maar begrijpt.

B.)    Deze maand is mevr. Joke Lutjeboer uit Onderdendam onze gewaardeerde gastschrijfster. Joke is een dochter van wijlen slager Harm Lutjeboer (bijgenaamd ‘Haarm Spek’) van de Dorpsstraat 64 . In het spoor van de titel van deze rubriek (en van Joke’s hobby) is haar verhaal volledig in het Gronings/ Westerwolds.
Joke, ‘Stief  bedankt !’ voor je spontane bijdrage aan onze rubriek.    

KEMETOATROM ……

t Is t joar 1947. Mien zuster staait achter teunbaanke bie Derk Diggel dij n winkel het mit kopkes en schuddels, mor ook n klaain drogisterijtje en loater nog toavels en stoulen. Derk Diggel haitte aiglieks Derk Brak(ke), mor om baaide Derken oetmekoar te holden, nuimden wie d' ain Derk Diggel en d' ander, dij mit pak luip en n winkel mit manufacturen har, Derk Lapke.
Winkelbelle! Mien zuster Jantje schut achter teunbaanke, strikt over heur truitje en knovvelt wat aan heur hoar. Zai is bliede dat der weer n mens komt. t Is Aalke Lutter, n vrijgezel vraauwmens op leeftied. Op klompen, laank klaid en taske onder aarm. Zai woont allenneg in n old hoeske liekover eerste Ballegeweg.
“Goidag Aalke.” Vrijgezelle vraauwlu wuiren in dörpen nooit ‘vraauw’  nuimd, altied bie veurnoam. “Moi!”  Aalke komt altied n beetje stoens over. “Wat mouten joe hebben ?”
“Bloum van swevel en kemetoatrom.” “Wat zeden ie?” “Bloum van swevel en kemetoatrom.”  Aalke kikt Jantje liek aan en vertrekt gain spier. Mien zuster har van zukzulm al rooie wangen, mor nou wuir zai nog rooier. Dorie, hier ken zai zuk nait mit redden. Zai kikt ais omhoog noar broene stopflezzen op planken in houk van winkel, mor wordt niks wiezer.
“‘k Zel even vraauw Brak roupen,” zegt zai en lopt noar d' koamer woar vraauw Brak achter toavel zit te boukholdjen. “Vraauw Brak.  Aalke Lutter mot bloum van swevel en kemetoatrom hebben. k Snap der niks van, t liekt wel Frans!” Vraauw Brak schoft stoule onder toavel en lopt noar winkel. Jantje achter heur aan, d' kleur is wat zakt intied. “Dag Aalke.” “Moi, vraauw Brak.”  “Wat most hebben Aalke?” “Bloum van swevel en kemetoatrom!” Vraauw Brak pakt t trapke en hoalt van bovenste plaank twij stopflezzen, zet ze op teunbaanke en gript n poar tippuutjes van staang òf. Tippuutje komt op schoale en vraauw Brak schudt wat oet flezze, zo gaait t ook mit t ander puutje. Zai langt winkelwoare aan Jantje en zegt houveul t kosten mot.

Zummer 2014.
Mien zuster wos nog hail laank nait wat of zai dou verkocht het. Zai is nou zesentachteg en woont in n aanleunwoning bie 'Maarsheerd'. Aalgedureg komt zai in 'Maarsheerd' om te handwaarken of nog wat aans. Lu willen altied groag bie heur zitten omdat zai zo mooi vertellen ken! Op n moal vertelde zai over heur waark bie Derk Diggel en dou kwam bloum van swevel ook weer op batterij. Lu lagen mit kop op toavel te laggen, mor gainain kon zeggen wat of bloum van swevel en kemetoatrom was.
"Hestoe vraauw Brak nait vroagd", zee ik. "Nee", zee mien zuster, "mor k dochde dat t wat tegen diarree was."

* Mien zuster Jantje ('Zus') Harkema-Lutjeboer is op 25 decemer 2014 overleden.

Noaschrift:
k Heb alles noakeken in Nederlandse en Grunneger woordenbouken: niks!
Wel von ik wat over bloum van swevel. In K. Ter Laan zien bekende Grunneger Woordenbouk: bloum van swevel zuvert t bloud. En de Dikke Van Dale zegt d’r van: gesublimeerde zwaveldamp, een lichtgeel poeder van fijne zwavel, ook als geneesmiddel gebruikt.
Veur ‘kemetoatrom’ mus Grunnegs-kenner Fré Schreiber mie oet de dreum helpen.
Hai zee:"Moust ais kieken Joke bie “’t kremetattri”. Och heden n r achter de k!
Ja, dou zag ik t. Ter Laan vertelt: “’t kremetattri, een geneesmiddel uit de apotheek, cremor tartari, room van wijnsteen, overwijnsteenzure potas (=kalium). Van Dale voegt er nog aan toe, dat het een verkoelend, zacht laxerend middel is.
Om kört te goan: Aalke mos “gewoon” wat hebben veur t zuvern van bloud en wat veur dat zai goud noar t huussie goan kon.

# Alke Lutter was een dochter van Adolf Lutter. Ze bleef na het overlijden van haar vader in het ouderlijk huis wonen. Dat huis bevond zich volgens de huidige straatnaamgeving/-nummering aan deKampweg no. 9. (KM)

C.) TEN  BESLUITE:
Joke’s zus begreep Barlager Alke niet. Ze wilde ‘t wel, maar ze kon ’t niet. Het woord ‘kemetoatrom’ ging haar gewoon even boven de pet / mutse.
Mevr. Grietje Huiges-Wigchers (Smeerling) deed in het huis van haar onlangs overleden ‘Taaie Tikkel’-tante Rikste Wilzing (101 jaar) een opmerkelijke vondst. In een la bleek Rikste allerlei herinneringen aan haar tijd als onderwijzeres in Veenendaal te hebben bewaard. Eén van die herinneringen betrof een briefje, dat een moeder op een morgen aan haar dochtertje had meegegeven. “Beste Juffrau. Mag ons Korie (het meisje heette Korrie) vandaag wel naar de WeeZee als ze drom vraagt. Ze heeft diree …….”

Hoezo een cruise op de Middellandse - of de Oostzee als we een Zee-reis zó dichtbij kunnen krijgen …. 

© Geert Schreuder (‘Taikens’) & Klaas Meijer (‘Toal’)