Abel van der Laan

Onstwedde toen en nu – overpeinzingen van Abel van der Laan

In deze editie van “Over de vloer bij..” ga ik op bezoek bij Abel van der Laan. Vanuit zijn beleving kijken we naar het Onstwedde van toen en nu. De afgelopen 80 jaar is er behoorlijk wat veranderd in ons mooie dorp. Aan de hand van een aantal onderdelen maakt Abel de vergelijking naar het Onstwedde van zijn jeugd en hoe het nu anno 2019 is.

Maar we beginnen met een stukje van zijn eigen geschiedenis: Abel is geboren in 1935 in Onstwedde aan de Dorpsstraat 65. Vader Jan kwam uit Vlagtwedde, zijn ouders hadden hier de boerderij de Renneborg. Toen Jan in 1929 trouwde met Annechien van Dam, verhuisden ze naar het pand aan de Dorpsstraat. Hier begonnen ze een boerderij met aan de Beukenweg nog een landbouwschuur.
Moeder had zorg voor de huishouding en de opvoeding van de 6 kinderen. Daarnaast was ze echter ook modiste. Aan de voorkant van het huis had zij een hoedenzaak. Ze kocht niet alleen hoeden in, maar ontwierp deze ook zelf. In die tijd droegen alle vrouwen en meisjes nog een hoed, dus er was genoeg klandizie. In 1955 is de zaak overgedaan aan de familie Bruining, zij hadden een textielzaak.

In 1962 trouwt Abel met Gré Mulder. Die is op dat moment kleuterjuf, maar zoals dat eerder zo ging, stopte zij met werken na hun trouwen. De ouders van Abel verhuizen dan naar de Boslaan en het verse paar blijft wonen in het ouderlijk huis. Abel heeft de landbouwopleiding gedaan en werkt samen met zijn vader in het bedrijf. Geleidelijk werd dit vergroot; eerder was er nog melkvee, later akkerbouw en mestvee.
Abel en Gré krijgen 3 kinderen. Toen die groot werden heeft Gré nog 5 jaar gewerkt op de kleuterschool in Onstwedder Holte. Omdat er geen docenten te krijgen waren, was de kans groot dat de school gesloten zou worden. Dus ze waren erg blij dat Gré toch nog een aantal jaren voor de klas wilde staan.

Onderwijs:
In zijn schooltijd ging Abel naar de Gereformeerde school in Onstwedde. “In die tijd bestonden er meerdere onderwijsinstellingen in ons dorp. Je had de kleuterschool, de Hervormde lagere school, de Gereformeerde lagere school en de ULO.
De kleuterschool stond onder kerkvoogdij van de Hervormde Kerk. Met hun toestemming is in 1970 de Nationaal Christelijke kleuterschool gestart.
Aan de Havenstraat is in 1870 de Hervormde school gebouwd. Deze is later afgebroken en aan de Boslaan kwam een nieuw gebouw te staan. De Gereformeerde school is in 1920 gebouwd aan de Dorpsstraat. Ook deze is later afgebroken en aan de Landlaan verrees de nieuwe school.
Uiteindelijk is dit allemaal veranderd en werd aan de Boslaan het nieuwe pand De Bast gebouwd waarin alle scholen werden samengevoegd; één nieuwe gemeenschappelijke school met daarin zowel het primair-, het basis- als het voortgezet onderwijs.”

Gemeentehuis:
Vanaf 1811 is de gemeente Onstwedde ontstaan. Dat zij het niet altijd even breed had, blijkt uit het feit dat van 1845 tot 1869 de burgemeester gedeeld werd met gemeente Vlagtwedde. In de ambtsperiode van Tonnis Klaas Land werd het wel erg zuinig opgelost. Naast zijn dubbele burgemeesterschap was hij tevens zijn eigen gemeentesecretaris.
Het gemeentehuis was gevestigd in het pand van de familie Strating aan de Havenstraat. In 1851 werd dit deels ingericht als gemeentehuis. In 1863 verhuisde het gemeentebestuur naar een locatie in Stadskanaal. Iets meer dan 100 jaar later, op 1 januari 1969, verdween de gemeente Onstwedde en werd het gemeente Stadskanaal.

Landbouw:
Onstwedde was overwegend een agrarisch dorp met veel kleine bedrijfjes. In de jaren ’30 en ’40 werd bestond veel werk nog uit handenarbeid. De mechanisatie kwam op gang in de jaren ’50. Paarden werden ingeruild voor tractoren en er kwamen meer landbouwmachines. Hierdoor verdwenen veel arbeidsplekken in Onstwedde. Gelukkig startte Phillips in 1956 in Stadskanaal met de productie van beeldbuizen en later halfgeleiders. Hierdoor ontstonden vele arbeidsplaatsen die door menig Onstwedder zijn ingevuld.
De ontwikkeling in de landbouw ging door. In de jaren ’70 mochten de akkerbouwers om het jaar hun aardappelen telen voor Avebe, dat hielp enorm. Tevens werden de bedrijven behoorlijk vergroot door de ruilverkaveling. Dit was financieel gezien een dankbare bron van inkomsten.
De laatste jaren heeft GPS (Global Positioning System) zijn intrede in de landbouw gedaan. De hele moderne bedrijven beschikken inmiddels al over drones. Deze kunnen de zaken precies vastleggen.
Zo zijn er de laatste 50 jaar enorme ontwikkelingen geweest. “De 20ste eeuw heeft veel ontwikkelingen gebracht waar we van kunnen profiteren”, aldus Abel.

Middenstand:
Abel vertelt verder: “Onstwedde was in de jaren ’30 zelfvoorzienend; er waren veel bakkers, kruideniers en elektriciens. Je had textielwinkels, een melkboer, kolenboer en alles werd bijna aan de deur gebracht. Ook waren er veel vakmensen: hoefsmeden, timmerlieden en stelmakers. Nu is het allemaal heel modern; er is nog een supermarkt en er zijn mogelijkheden voor de mensen in de horeca. Maar er is ook nog steeds een bakker en een slager en nog meer middenstand.

Molens:
Vroeger waren er 3 molens in Onstwedde weet Abel nog. “Jammer dat daar niets meer van is overgebleven.” De eerste molen was van Klazens, deze stond richting de Kieberg. De molen is gebouwd in 1617, maar afgebrand in 1855. In 1873 is de molen herbouwd door Bessembinders aan de haven. Daarnaast stond er molen aan de Luringstraat. Deze was gebouwd in 1845, maar brandde helaas in 1854 al af. Ook deze molen is herbouwd. In dit geval door de familie J.B. Wubs in 1887. Later is de molen overgenomen door de familie Vredevoogd en nog later door de familie Flokstra. De laatste molen is gebouwd in 1900 door de familie Wubs. Deze stond aan de Dorpsstraat, tegenover het Onstwedder bosje. De molen is later overgenomen door Wessel Wubs en zijn zoon Heije (nu wel bekend van kledingzaak Heije Wubs).

Onstwedder bosje:
Over dit bosje aan de Dorpsstraat weet Abel nog veel meer te vertellen. “Dit bosje wordt ook wel het Mieghummelbos genoemd. In 1905 werd het aangekocht door de familie Bots, zij hadden het café Bots op de hoek Beukenweg en Dorpsstraat. Zij hebben daar het Boshuis gebouwd met muziekkoepel. Deze werd gebruikt voor feestelijke activiteiten. Het zangkoor en muziekvereniging SDG hebben daar repetities gehouden. De Christelijk Gereformeerde kerk hield daar de jaarlijkse zendingsdag en ook werd er ieder jaar een zangconcours gehouden. Hier deden zangkoren aan mee vanuit de wijde omgeving. Ook veel muziekkorpsen speelden hier. Het was een heel dorpsgebeuren, iedereen kwam er praktisch op de fiets naar toe. Heel jammer dat hier niets van is overgebleven.”
In de Tweede Wereldoorlog werd het Onstwedder bosje voor heel andere zaken gebruikt. “Vlak voor de bevrijding kwam er een groot aantal Duitsers op het bosje af, die hebben daar gebivakkeerd,” vertelt Abel, “dat was best spannend voor het dorp! Later trokken ze naar Winschoten, maar een onderdeel ging naar het Dr. Hommesbos.”
Het bosje is later overgenomen door een aantal aandeelhouders uit Onstwedde. In de 60-er jaren heeft dhr. Hartsuiker van de Dorpsstraat er een naaiatelier gevestigd.  Ocrea heeft in 1969 nog een kinderspelweek tussen de bomen georganiseerd.
Het huidige bosje is in handen van de gemeente. “Het bosje verdient meer uitstraling dan wat het nu heeft,” vindt Abel.

Politiebureau:
Velen zullen het niet weten, maar Onstwedde had vroeger haar eigen politiebureau. “In de oorlog waren er 2 agenten,” weet Abel nog, “Apotheker en De Vries. Apotheker woonde aan de Dorpsstraat en achterin het schuurtje had hij 2 cellen voor boeven.” Later is er een officieel bureau gekomen aan de Jabbingelaan, op de plek waar nu de familie Sterenborg woont. Burgemeester Knottnerus (burgemeester van gemeente Onstwedde van 1952-1969) voltrok de openingsplechtigheid. Volgens zijn zeggen had het bureau geen cellen nodig, want de bevolking van Onstwedde stond achter de politie.

Verenigingsleven:
Volgens Abel is Onstwedde altijd heel sportief geweest. “In 1920 is voetbalclub OVC opgericht, naast de boerderij van Kas Horlings aan de Kampweg. Het sportveld lag ernaast. Zeg maar tussen Horlings en de boerderij van Migchels, waar nu park Kampvennen ongeveer is. Hier werd niet alleen gevoetbald, maar er werden ook allerlei evenementen gehouden. De Onstwedder Boys zijn in 1969 opgericht. Jan Huiges was vanaf het 1e uur lid,” herinnert hij zich.
Abel Huiges was oprichter van de gymnastiekvereniging. Een jaar voor de start van de Onstwedder Boys, in 1968, werd het nieuwe zwembad geopend door burgemeester Knottnerus.
“Onstwedde had en heeft altijd veel vrijwilligers. De drainage van de voetbalvelden en kantine is door vrijwilligers tot stand gekomen. Dit geldt ook voor de tennisbaan. Ook de ijsvereniging, de manege en de Onstwedder Gaarv’n kunnen niet zonder vrijwilligers.”

Ook de Brinkhof en d’Ekkelkamp zouden er niet zijn zonder de inzet van vrijwilligers. “De gemeente ging massaal aan het aardappelrooien en er werd een aantal malen een bazaar georganiseerd om fondsen in te zamelen voor de bouw. Ook de jeugd hield allerlei activiteiten om geld in te zamelen. Hier mag je best trots op zijn,” vindt Abel, “door vrijwilligers is er heel veel tot stand gekomen.”

Abel vertelt dat hij het jammer vindt dat er zoveel nostalgie is verdwenen. Het postkantoor en de bank zijn verdwenen. Zowel postzegels als geld (uit de muur) halen de inwoners tegenwoordig bij de supermarkt. Maar er is ook veel voor terug gekomen, is zijn mening. “Het gedeelte van de Dorpsstraat waar de supermarkt is gevestigd en de andere middenstand van Onstwedde is een levendige bedoening. Het is een mooi stuk dorp. En ook het beschermd wonen aan de Landlaan, het is mooi dat dit er is.”

In het verlengde hiervan ligt Zorghuis Samen. “Reeds jaren werd de behoefte uitgesproken voor zorg en de verpleging in eigen dorp. Het is een aanwinst dat de familie Wolfs in het nieuwe zorghuis aan de Jabbingelaan dagopvang en permanente bewoning kan realiseren.”

Ocrea:
“De boerderij Ocrea kent vanaf zijn oprichting veel wisselende bestuurders. Ieder jaar wordt er een spelweek georganiseerd. Ze hebben veel aandacht voor dorpsontwikkelingen. Het bestuur staat in nauw contact met het gemeentebestuur. We mogen blij zijn met deze dorpscommissie. “

Als laatste wil hij nog de volgende boodschap mee geven:
“De Onstwedder bevolking is gemoedelijk. Ze letten op elkaar in de goede zin des woords. Dat is van belang met name als er personen zijn met verkeerde bedoelingen. Denk aan inbraak en geweld. Onstwedde heeft zich door de jaren heen goed ontwikkeld. Voor velen zijn er werkmogelijkheden op korte afstand. Kerk, school en sport liggen allemaal binnen handbereik. Dat ook de jongere generatie zich mag blijven inzetten voor het voortbestaan van ons dorp.”


Gerda Nijenbrinks