LOSSE FLODDERS: Onderduik in Friesland

Wat doe je als jongeman in 1943, wanneer er een oproep komt voor de verplichte Arbeidsinzet in Duitsland? De een gaat, de ander besluit om - niet zonder risico - onder te duiken. Meerdere jongens van de Barlage kozen voor het laatste. Kas Kruize was één van hen.

Karssien (‘Kas’) Kruize groeide op op boerderij G102 op de Barlage (Nu:  Tweede Barlagerweg 9) met zijn ouders en drie oudere zussen. Toen de Arbeidsinzet van kracht werd, moest ook Kas eraan geloven. Maar de tegenzin groeide. Hij speelde het slim, door eerst wel gehoor te geven aan de oproep en naar Winschoten te gaan, om daar in Hotel de Vrijheid zijn kaart voor Duitsland te laten stempelen. Tevoren had hij echter al contacten gelegd met het verzet. Evangelist Huibertus van der Veen (1) zou voor hem een onderduikplek proberen te zoeken in Friesland. Thuis op de Barlage was er ook een onderduikhol gemaakt, in het hooi boven de paardenstal. Je wist maar nooit. Er woonden NSB’ers aan de Barlager zandweg, dus voorzichtigheid was geboden!

Kas was niet de enige die weigerde te gaan werken voor de Duitsers. Ook de buurtgenoten Harm en Eltjo Scheper en Hendrik Oosterveld zaten bepaald niet te wachten op arbeid in Duitsland. Hendrik was al eens bij zijn zieke moeder onder de dekens van de bedstee gekropen, uit angst om gevonden te worden bij een huiszoeking. Bij hen thuis logeerde evangelist Van der Veen ook wel eens. Dat werd blijkbaar opgemerkt in de buurt. Laat op een avond was er een onverwachte huiszoeking in huize Oosterveld. Toen de papieren van de man in orde bleken, verlieten de landwachters de woning maar weer, niet wetend wat de rol van Van der Veen was: veilige plekken zoeken voor de Barlager jongens.

Van der Veen slaagde in zijn poging om een goed adres in Friesland te vinden en kon de vier jongemannen verwijzen naar een  boerderij in de omgeving van Hoornsterzwaag. Daar waren ze welkom en van daaruit verdeelde de groep zich naar andere adressen. Overdag hielp Kas de boer en ’s nachts sliep hij in een hut in het open veld. Na verloop van tijd verhuisde hij naar een andere boerderij in Vinkega en nog weer later kwam Kas terecht bij boer Kuperus in Steggerda. Harm en Eltjo Scheper waren ook in dat dorp ondergedoken, bij boer Jan de Vries, die ook een  kruidenierswinkel had. Later vertrok Harm naar de boerderij van Bouwe en Nienke Roorda in Steggerda. (2)

Kas had het goed naar zijn zin bij Folkert en Geertje Kuperus-Scheer en hun kinderen Jan, Yt en Jaap. Kas hielp mee bij alle voorkomende werkzaamheden. Behalve Kas was er nog een andere onderduiker: een joodse jongen, genaamd Leo. Ondanks de fijne plek groeide toch de heimwee naar Onstwedde. Op zeker ogenblik nam Kas het besluit om, samen met een lotgenoot, lopend terug te gaan naar Onstwedde. Een hele onderneming en beslist niet zonder gevaren.

De twee liepen in het bos bij Appelscha, toen er twee meisjes voorbij fietsten en vriendelijk groetten. De jongens zeiden hen ook gedag en liepen verder. Plotseling kwam een van de meiden gehaast terug fietsen en zei: “Verstop je, jullie lopen daar in de val!” Direct verstopten de jongens zich in het bos, in afwachting van wat zou gebeuren. Na lange tijd waagden ze het om weer verder te lopen, alert op alles om hen heen. Na een overnachting gingen ze weer op pad en vele uren later kwam Onstwedde in zicht! Kas kwam veilig èn dolgelukkig weer thuis op de Barlage.

De bevrijding maakte hij in Onstwedde mee. Met de Friese familie Kuperus bleef hij daarna contact houden. Kas hoorde, dat ook de joodse jongen veilig de oorlogsjaren bij hen was doorgekomen. Bij bijzondere gelegenheden, zoals het huwelijk van zoon Jan Kuperus en Annie Bergsma, was Kars altijd van de partij. De Friezen kwam ook wel eens op bezoek bij de Kruizes. Ook in latere jaren, toen Kas getrouwd was en kinderen had, bleven ze elkaar ontmoeten. Kas’ kinderen Albert en Els gingen mee. Els werd verliefd op een zoon van Jan Kuperus, Benno. En hij op haar. Els Kruize en Benno Kuperus trouwden in 1998 en wonen al jaren op de Barlage, achter de ouderlijke boerderij van vader Kas!

1. Huibertus van der Veen was als evangelist en godsdienstonderwijzer verbonden aan de Julianakapel in Oude Pekela. Hij was hoofdcommandant van de verzetsbeweging Westerwolde en Oldambt. In december 1940 richtte hij de Ordedienst Oostelijk Groningen op en later was hij leider binnen de L.O., de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers. Van der Veen had o.a. contacten met Geert Migchels van Veenhuizen (‘Groode Geert’) en met dr. Hommes uit Winschoten. (Bron: OVCG) 
    
2. ​In Steggerda woonde evangelist Jan van der Wal. Oorspronkelijk kwam hij uit Oost-Groningen. Ook deze man zorgde voor het onderbrengen van onderduikers. Hij had o.a. contact met genoemde Jan de Vries uit Steggerda, die boer en verzetsman was.

​Met dank aan Els Kuperus-Kruize, Gera Oosterveld en Geesje Huiting-Scheper voor de informatie. Extra bron: boek ‘Steggerda, et peadtien weromme’.

P.S.
Hendrik Oosterveld ging na zijn Friese onderduikadres(sen) naar Varsseveld om onder te duiken. Hij kwam er terecht bij een kippenboer. Hij had het er goed. In zijn latere leven werd hij zelf ook kippenboer aan de Beukenweg 7.

Ook de broers Harm en Eltjo Scheper zijn vanwege heimwee naar Onstwedde enkele malen samen terug gelopen naar hun geboortedorp.

Foto: Persoonsbewijs van Kas Kruize

Hebt u ook nog een bijzondere herinnering, klein of groot, aan de jaren ’40-’45 in Onstwedde? Voor de rubriek Losse Flodders ontvangen we die graag via de mail:  redactie@onstwedde.info

Lees meer over Losse Flodders