- Terug
- Nieuws
- Jan ‘Thools’ was rond 1900 de ‘kouheer’ van Onstwedde
Jan ‘Thools’ was rond 1900 de ‘kouheer’ van Onstwedde
Taikens & Toal’ is een co-productie voor Onstwedde.info van kunstschilder Geert Schreuder (taikens/tekeningen) en Klaas Meijer (toal/teksten) over het Onstwedder wel en wee van toen, met een knipoog vanuit het heden.
AFL. 88 - maart 2025 : DE BOARD VAN JAN THOOLS
Jan ‘Thools’ – die eigenlijk Jan Scholtens (ws.* 1862) heette – was rond 1900 de ‘kouheer’ van Onstwedde. Als u deze benaming niet begrijpt, mag u lezen : overdag de oppasser van de koeien van de wat rijkere boeren in het marke-gebied (= het ooit dorps-gemeenschappelijke land in het Onstwedder buitengebied). De schapen vonden indertijd hun voedsel in de heideachtige streken onder het wakend oog van een ‘scheper’. De koeien werden bewaakt door de ‘koeherder’ / 'kouheer' in de wat drassige gebieden langs de riviertjes en aan de rand van oude veenstroken.
U zou nu natuurlijk kunnen denken, dat deze baan een vrij saai leven opleverde. Elke dag het vee van anderen naar hun dagbestedingsplek begeleiden en het aansluitend de ganse dag zitten te bekoeke-loeren. Geen wolf of zo te bekennen, dus ook bijna geen ene fluit te doen.
Nee, zo'n baantje moet nou bepaald niet het meeste werkplezier verschaffen.
Ik hoop u echter met dit verhaal een beetje uit deze foute droom te mogen helpen. Er was wel eens een dag waarop ‘t “gewoon” leuk was.
Bovendien doe ik dat deze keer vanwege de ‘couleur locale’ van het verhaal in het Onstwedder dialect van weleer. Dat is dan gelijk weer een mooie oefening voor onze nieuwe inwoners-van-buiten-de-provinciegrenzen …..
(’t Zal u trouwens niet meevallen als dit de eerste keer is dat u dialect probeert te lezen. Maar voor de verdieping van uw culturele en taalkundige bagage moet je wel ’t een en ander over hebben ! Bovendien is de maand maart ‘Dialectmoand’ !!!)
Kom op dan ! Op naar het marke-gebied.
Jan Thools zat in de Hidsmai en paasde op de baisten. Dat wazzen nich n stuk of wat, man n haile köppel. Hai har zuk doarom in gain twij weke schoren. Hai har d’r gewoonweg gain tied veur had.
Inains zag e aine aankomen. Jan zag dudelk hou de vrumde “zien” baisten secuur bekeek. Net of hai d’r verstand van har, zeg mor. Dou de vrumde dichterbie kwam, zag Jan al gaauw wel of t was: Jokkob Jeude. (Dat moet Jacob Meijer van het zgn. ‘Jeudenhoes’ aan de Dorpsstraat 27 zijn geweest. Hij en z’n broers waren namelijk veehandelaren.KM)
Dou Jokkob bie Jan aankomen was en zag hou roeg en raauw of dai d’r oetzag, zee e:”Nou, nou Jan. Doe kikst d’r verdubbeltjemie ook man geleerd oet. Kirrel man, doe mögst die wol ais n moal scheren !”
“Heb ‘k gain tied veur had”, zee Jan, “veuls te drok mit mien baisten. Man….eh…..ik heb wol ais heurd dat Jeuden zuk nich scheren, man dat ze zuk knipt. Is dat woar ?”
“Joa-joa”, zee Jokkob.”Dat is zeker woar. Ik heb wol zo’n knipschere in t buutse, want ik mout mien bruiers aalgedureg ook onder handen hebben. Zal k die ook ais knippen ?”
“Da’s goud” zee Jan en göng d’r veur zitten. Jokkob begunde direct mit knippen.
Dou e Jan de rechterkaante van t gezichte zuver koal knipt haar, stak de Jeude inains de schere in t buutse. Hai zee:”Ik kan t nich langer wachten, mien jong” en hai kneep d’r tussenoet. Jan smeet hom nog mit zien klompen noa, man ruik niks. Zo bleef Jan achter mit zien haalf koal geknipte gezichte……..
Mit zo’n gezichte van haalf put- en haalf regenwotter kon e ’s oavends netuurlek nich in t Loug (= hartvan het dorp) aankomen. Wat zollen de minsken d’r wol van zeggen ? “Mouste kieken: doar hebben we Jokkob Haalve Jeude ……Of zukswat.”
Doarum göng Jan dwaars deur de Oetdaailing op Kloas Huiten zien hoes aan. Kloas was ja echt zo’n alleskinner en dai mos hom den mor even verder scheren. Mit n mes wel te verstoan. Zeker nich weer mit n schere!
Veur zo wied as ik dat wait, is dit t ainegste moal west, dat Jan Thools zien baisten in de steek loaten hef.
N.B.: Met dank aan Olle Jan Wakker’ (* 1872) voor het vertellen van deze geschiedenis aan z’n zoon Jan Wakker (de voormalige dorsmachine-machinist), Deze danken we postuum voor het opschrijven ervan. Oud-collega (van Mavo “’t Spieck”) Piet Rooks uit Drachten was zo attent om dit verhaal voor het Onstwedder Historisch Archief te bewaren.
© Geert Schreuder (de Taikens) en Klaas Meijer (de Toal)
