Tikkels

In 2015 hingen in het Streekhistorisch Centrum naast de watertoren in Stadskanaal 10 schilderijen van onze Onstwedder kunstschilder Geert Schreuder. Onderwerp: “250 jaar Stadskanaal”. ’t Is een hele mooie serie geworden, waarin Geert al z’n kunstzinnige capaciteiten voluit ten toon spreidt. Daarom zonder meer het advies: absoluut de moeite waard om binnenkort ’s te bekijken. (Boetendes is n hail groot stuk van t Knoal van oorsprong Onstwedder/Veenhoezer maarkegrond! ‘Zo was ‘t’ van t zuverste wotter!)

Met een voorgeslacht, dat een royaal veen-verleden kent, zult u kunnen begrijpen, dat tijdens het bekijken van Geerts creaties allerlei herinneringen bij mij opborrelden. Ineens schoot me echter door het hoofd:”Wat Geert hier (opnieuw) gepresteerd heeft, verdient in wezen meer dan een eenmalig ‘Mooi waark, mien jong! "Prestaties van dit kaliber mogen best wel ‘s worden vastgelegd voor de generaties hierna. Al was ’t alleen maar om aan te geven, dat onze vaak zo misprijzend beoordeelde regio veel meer in huis heeft dan fabrieksaardappels en sociale-werkplaatsen-in-nood.” Mede onder invloed van de maand maart als ‘Dialect-moand’, kreeg de gedachte vorm om in de rubriek ‘Zo was ‘t’ van vandaag een doorlopende aflevering te starten met als titel ‘Onstwedder TIKKELS van noam en foam’.
Och heden! Mogelijk weet u helemaal niet wat een ‘Onstwedder tikkel’ van oorsprong is.
Ik leg ’t u graag uit.

Net als in de turf- en kanalengraverij is ‘t ook in het Onstwedderse altijd gebruikelijk geweest om bij een meer of minder belangrijke gebeurtenis een (feest)borrel te schenken. Dat kon bijv. het bereiken van de nok van een nieuwgebouwde woning zijn, het einde van het zichten dan wel het ophokken van alle korenschoven op het veld, het voltooien van het (vlegel)dorsen op de deel en alles wat nog maar meer als feestelijk kon worden ervaren. Zelfs bij het aangeven van de geboorte van je kind op het gemeentehuis behoorde je oudtijds een flesje jenever in je binnenzak te hebben, zodat de ambtenaar van de Burgerlijke Stand “d’r aine op nemen kon.” (Ettelijke schrijffouten in de BS-akten zijn hierdoor oudtijds aan het eind van de middag ontstaan ...).

‘Een borrel’ was dus vrijwel een synoniem voor ‘feestelijk’. “Joa kirrel. Lekker. Dou mie man n nuvere tikkel  (= een flink beetje) in t glas! Den drinken wie d’r aine op”.
Met een ‘Onstwedder tikkel’ was ’t echter oppassen geblazen. In het woordenboek vind je dan ook als betekenis: ’een grote massa, een groot glas vol’. Je moet dan denken aan glazen van ca. een halve liter (of soms nóg wel een ietsiepietsie meer.............). ‘Heel royaal boven de gangbare maat’, laten we ’t gemakshalve maar zó omschrijven.

Zo kwam ik dus op de benaming ‘Onstwedder Tikkels’ voor die Onstwedders, die in verleden of heden op een of ander terrein (sociaal, sportief, heldendom, cultureel, intellectueel, agrarisch, enz.) royaal boven het gemiddelde uitstaken/uitsteken. Dat zijn er, - denk ik -, geen honderden. Onstwedde / Westerwolde heeft immers altijd heel sterk de Groninger instelling gehad van: ”Dou mor gewoon, dan dust al gek genog!" En dan zien we gemakshalve nog voorbij aan het feit, dat de verbindingen vanuit Westerwolde met de rest van Nederland tot ca. 1900 ontzettend slecht waren. Daardoor kon er natuurlijk van een opleiding op niveau, elders in den lande, ook niet zoveel terechtkomen.
Ik kan (en wil) derhalve in het aanhangsel bij deze aflevering eigenlijk slechts een paar namen noemen van mensen, die ’t in het recente dan wel grijze verleden naar mijn idee hebben verdiend om in deze ‘Eenmalige Lijst van Onstwedder glorie’ opgenomen te worden. De verdere invulling op dit moment en de aanvullingen in een later stadium, wil ik graag aan u, de lezers van deze rubriek, overlaten. Voorwaarde voor nominering is, dat de persoon in kwestie óf in Onstwedde geboren en opgegroeid is, óf in zijn/haar volwassen leven een flink aantal jaren (laten we zeggen: zo ca. of > 25 jr.) in Onstwedde heeft gewoond/gewerkt.

Doet u mee ?
Oh ja, nog één ding. Denk nou s.v.p. niet, dat ik met de introductie van deze lijst voorbijkijk aan al die Onstwedders m/v, die in de afgelopen jaaaaaren langere of kortere tijd hun onbetaalde, vrijwillige bijdrage hebben geleverd aan het actieve en sociale klimaat dat we in Onstwedde nog steeds kennen. Mogelijk moeten we voor hen nog ’s een 2e aanhangsel opvoeren onder de titel ‘Onstwedder Bikkels’ van nou en dou .............

Voordrachten voor opname in de lijst van ‘Onstwedder Tikkels’ en aanvullingen op de gegevens van al geregistreerde personen, kunt u per mail doen via het aanklikken van mijn naam hieronder.

k.meijer@onstwedde.info

*********************************************************************************************************************************

‘ONSTWEDDER  TIKKELS  VAN  NOAM  EN  FOAM', in verleden en heden
     (Dit is de bijlage bij afl. 74 van de rubriek 'Zo was 't')

A. AGRARISCHE ACTIVITEITEN

B. BEROEP

C. BESTUUR & POLITIEK   

1. Abel Boels (* 1759/† 1827). Onstwedder boer op de Brink. Zijn boerderij werd in 1795 door een twaalftal dronken  Engelse soldaten in brand gestoken en brandde geheel af. De onderlinge afspraak van de Onstwedder boeren, dat ze gezamenlijk zouden opkomen voor de schade die evt. iemand van hen door de oorlogsperikelen zou lijden, leek daarna betekenisloos. Ondanks de tussenkomst van de dominee duurde ’t 15 (!!) jaar aleer Abel Boels in redelijke mate schadeloos gesteld was ……
Ondanks deze zeer onprettige ervaring met zijn dorpsgenoten werd Abel Boels in 1812 de allereerste burgemeester van de burgerlijke gemeente Onstwedde. En 'n beste!

D. INTELLECTUEEL TERREIN

E. KERKELIJK TERREIN

F. KUNST & CULTUUR

1. Geert Schreuder (* 1949). Vestigt zich na z’n opleiding aan Kunstacademie Minerva te Groningen in 1974 in Onstwedde als kunstschilder. Na een periode waarin hij opvalt als maatschappijkritisch tekenaar en fijnschilder, maakt hij naam o.a. als schilder van historische taferelen (o.a. in Herinneringscentrum Westerbork; Veenkoloniaal Museum Veendam; Klooster Ter Apel; 250 jaar Stadskanaal) en van kerken.
Daarnaast is hij actief als illustrator van vele tijdschriften en boeken. Vooral de ‘Geert Schreuder-luchten’ genieten alom respect en waardering.
2. Chris Kiel (* 1944 - Holte). Is in z’n jonge Onstwedder jaren mede-vormgever en de eerste eindredacteur van de ‘Voltreffer’, het cluborgaan van de v.v. ‘Onstwedder Boys’. Z’n roeping ligt in het onderwijs en hij wordt docent Nederlands in Groningen. De Groninger streektaal, - hem met name bijgebracht door z’n moeder -, blijft echter boeien. In 2014 verschijnt z’n prachtige verhalenbundel ‘Weerzain’, waarvoor hij op 1 maart 2015 de ‘Dagblad van het Noorden’-Streektaalprijs krijgt uitgereikt. 
3. Hanne Wilzing (* 1958 - Smeerling). In 1976 is hij voor z'n studie naar het westen des lands verkast en daar vervolgens blijven wonen en werken. Desondanks verschijnen er nog regelmatig gevoelvolle gedichten in onze streektaal van zijn hand. Je treft ze bijv. aan in de literaire streektaal-tijdschriften 'Kreuze', 'Krödde' en 'Toal en Taiken'. 
Hanne bedient zich in z'n poëzie van het oude Westerwolds, de taal uit z'n jeugdjaren en van z'n geboortegrond. De ontwapenende wijze waarop hij met die taal speelt is opvallend. Wat dunkt u bijv. van een zin als deze over het doel van zijn gedichten:
"...over hou lu nkander mismouten kinnen in ploats van òntmouten ..."
Minstens één keer per jaar is Hanne in Smeerling te vinden, al was 't alleen al om het gevoel van z'n jeugdjaren niet te verliezen.
 Achter eske ropt d'r n kou,
ol ekkelboom heurt t swiegend aan
en let enkeld nog wat bloaden valen.
Alles wat west het komt weerom.
Geïnspireerd door de vondst van een oud kasboekje onder de vloerbedekking in z'n geboortehuis, zette Hanne in 2020 het zgn. 'Aaltje-Project' op.
4. Harry Wubs (* Onstwedde, 24-08-1945, als oudste zoon van Albert Wubs & Janna Meinders).
Journalistiek en dus het schrijven van artikelen en verhalen zat Harry kennelijk in het bloed. Dat bleek toen hij al op 19-jarige leeftijd werd aangenomen als rayonredacteur bij de 'Winschoter Courant'. Dit hield o.a. in dat hij belast werd met de redactie van 'De Kanaalstreek', een regionaal advertentie-nieuwsblad dat toen nog twee keer per week verscheen. Enkele jaren later treffen we hem aan bij de redactie van het 'Nieuwsblad van het Noorden', een krant waarbij hij zich vanaf het begin uitermate wel voelde. Dat kwam niet in de laatste plaats doordat het belangrijkste werkterrein van dit dagblad in "zijn" noorden des lands lag.
Desalniettemin ontwikkelde Harry zich in de loop der jaren binnen de redactie tot een soort van specialist op het gebied van de Tweede Wereldoorlog. Op die manier verzorgde hij bijv. als eindredacteur een aantal keren de Bevrijdingsbijlage die het NvhN elke 5 jaar uitbracht.
Ook verzorgde hij interviews met o.a. Joodse Holocaust-overlevenden in Israël, met Vietnamese vluchtelingen, en met Noord-Ieren in de tijd van de godsdiensttwisten daar.
Maar, Harry Wubs bleef door al die jaren heen toch een zoon van zijn geboortestreek, van Westerwolde, van Onstwedde. Dat bleek zonneklaar nadat hij in 2005 met de vut was gegaan. In 2007 verscheen al zijn steengoeie historische beschrijving van zijn geboortedorp, van de Franse tijd (1795) tot de Duitse inval in mei 1940: "Boerendorp in Boerenland". In 2011 volgde het verhaal over de periode 1940-'45, zoals die in Onstwedde werd beleefd :"Surrogaat is er genoeg."
In diezelfde tijd kwam hij in de greep van het kerkarchief van de Hervormde gemeente van Onstwedde, een archief dat vanaf ca. 1700 onaangeroerd in een kluis lag. Het begon met het artikel "De schat in de brandkast" voor het tijdschrift van de vereniging 'Stad & Lande'. Harry dook er aansluitend vol op, en kreeg daartoe ook de volle toestemming van de kerkrentmeesters.
Eind 2012 stuurde hij een mail met enkele gereedgekomen hoofdstukken als bijlage naar één van hen. Ter beoordeling. Dat oordeel mocht best pittig zijn, getuige Harry's afsluitende zin: "Spaar mij niet."
Harry werd inderdaad niet gespaard. Op 4 oktober 2013 wordt hij getroffen door een acute hartstilstand. Een bevlogen geschiedschrijver van zijn geboortedorp was niet meer ..........
Geweldig dat Harry's weduwe, Jannie Wubs-Bos, zijn laatste boek - dat vrijwel drukgereed was - alsnog heeft doen verschijnen. Want, eerlijk is eerlijk: "Onder de 'clockslagh'van de Juffer" was opnieuw een uiterst waardevolle toevoeging aan de Onstwedder geschiedschrijving.

G. SPORT

1. Henk Jaap Moorlag, * 8 mei 1990 te Onstwedde, zoon van Berend & Engeltje Moorlag - Groenewold.
Henk Jaap vertoonde bij de start van zijn puberjaren af en toe een soms hinderlijk overschot aan energie. Vader Berend nam hem daarop regelmatig mee op zijn mountainbike-ritten door het Roege Baarg-gebied in Ter Wupping. En dat werkte goed bij zoonlief. Niet alleen op zijn dagelijkse gedrag, maar ook op zijn sportieve ontwikkeling. Hij bleek zelfs zonder meer een talent in de mountainbike-sport. Nadat hij in juni 2006 al Nederlands kampioen in de categorie 'Nieuwelingen' was geworden, werd Henk Jaap in 2009, 19 jaar oud, Nederlands Kampioen bij de 'Beloften' (= mountainbikers onder de 23 jaar). Een jaar later reed hij zich in de top-10 van diezelfde 'Beloften' bij het WK en het EK. In 2011 werd dat op het EK de zilveren medaille!! Nominatie om te mogen deelnemen aan de Olympische Spelen van 2012 in Londen kwam zelfs in zicht.
Daadwerkelijke deelname lukte helaas niet, maar de prijzen die hij in allerlei competitie- en andere wedstrijden won, stroomden in series binnen.
Een jaar later moest worden vastgesteld dat Henk Jaap overtraind was geraakt en dat een periode van rust onvermijdelijk was. Henk Jaap nam een jaar pauze.
Het oude topniveau kwam daarna echter niet meer terug. Diverse pogingen om de prestatiehoogte van weleer opnieuw te bereiken strandden en in 2019 beëindigde Henk Jaap z'n carrière.
Een relatief korte carrière, maar tegelijk een carrière waarop Henk Jaap, zijn ouders én de Onstwedder bevolking gepast trots mogen zijn !!
2. Christiaan Sterenborg, * 27 januari 1971 te Stadskanaal, zoon van Geert & Rieky Sterenborg - Bessembinders. 
Christiaan was wat ze noemen 'een nakomertje' in het gezin Sterenborg. Bij zijn geboorte was hij daardoor eigenlijk al twee keer 'oom Christiaan', al werd hij toen nooit zo genoemd.
Hij had een sportieve maar ook redelijk frivole inslag. Zo kon het gebeuren dat hij tijdens een reisje van zijn MBO-opleiding naar Spanje van een rots bij het hotel afviel. Met een hoogst zorgelijk resultaat : een dwarsleasie.
Zijn dorpsgenoten zorgden er met name voor, dat Christiaan de middelen kreeg om zich toch zo zelfstandig mogelijk te redden. Christiaan greep die kans met beide handen aan (en slaagde er ook wonderwel in.
3. Jo Huitzing, *

H. MOED & HELDENDOM

1. Pastoor Else, achternaam niet bekend. Wordt in 1475 in het Onstwedder pastoorshuis vermoord door Haye Addinga II. Haye is erachter gekomen, dat pastoor Else naar Rome zal afreizen om de Paus te vragen te bemiddelen in het steeds meer uit de hand lopende conflict tussen de Westerwoldse bevolking en de als despoten opererende Addinga’s op de Wedder burcht.
Pastoor Else staat in onze regio sindsdien te boek als rolmodel voor de strijd, - eind van de Middeleeuwen -, tussen de burgerbevolking en de (land)adel, die de macht met hun zwaard naar zich toe had getrokken.
De moord op pastoor Else is daarom ook als belangrijkste gebeurtenis in de provincie Groningen opgenomen in de ‘Canon der Provinciën’, zoals die in 2008 door de luisteraars van NCRV’s Radio 5 via stemming werd samengesteld.
Het door de Onstwedder kunstschilder Geert Schreuder in 2002 gemaakte schilderij van deze gebeurtenis is te zien in zalencentrum 'd'Ekkelkaamp', bij de Hervormde kerk.

I. SOCIAAL TERREIN

1. Al die Onstwedder families - en 't zijn er vele ! -, die in de oorlogsjaren 1940/'45 o.a. onderduikers, maar ook en met name gastvrij kinderen hebben opgenomen, vooral uit de hongerende Randstad. Soms gedurende een aantal weken zomervakantie, soms enkele jaren achtereen.
Naastenliefde zoals naastenliefde kan / moet zijn!!                                       

                                          152  GASTVRIJE  'ONSTWEDDER  TIKKELS',
               die in de 2e Wereldoorlog (1940-1945) onderduikers, uitgehongerde kinderen
               (o.a. de 'Rotterdammertjes') en volwassenen tijdelijk een liefdevol en veilig
               onderdak hebben geboden :

                                        ONSTWEDDE-DORP

A. BEUKENWEG:

01. fam. Wubbe & Janna Prins-Smith, Beukenweg 5:
- Sjaan Stout uit Rotterdam

B. BRINK:

02. mevr. Hanna Frouws - Huiges (wed.), Brink 1 (= oude postkantoor): 
- a.) Piet Kruijs (broer van Wim en Truida Kruijs - zie no. 121a en 142)
- b.) af en toe een onderduiker voor één nacht. Omdat er een NSB'er in de buurt woonde kon er weinig risico worden genomen.
03. mevr. Grietje Huitsing - Maarsingh (wed. vanaf 1942), Brink 5:
- a.) Rens Boontjes, plm. 14 jaar, uit Rotterdam ????
- b.) 2 jonge Lüneburgers, waarvan de moeder met een jong kind een tijdlang woonde bij aannemer Geert Haan a.d. Hardingstraat 8 (zie no. 32).
04. fam. Geert & Geessien Tipker-Braam, Brink 9:
- Hennie Lugtigheid uit Rotterdam
05. fam. Albert & Geertruida Johannes - Goeree, Brink 13:
- onderduikers
06. dhr. Harm Luring (wed.n.), Brink 15:
- a.) dhr. Jan en mevr. Gré Sitton uit Rotterdam. Jan Sitton was havenwerker van beroep.
(Hun dochter Alie vond onderdak bij de fam. Huiges te Smeerling (no. 106).
- b.) tot de zomer van 1945: Gerrit Hoogenstrijd uit Rotterdam (11 jaar)          

C. DORPSSTRAAT:

07. fam. Geert Hids (wed.n.), Dorpsstraat 1:
- a.) Kees Torenvlied (juli '44-juni '45) uit Rotterdam. Kees was een broer van Jan Torenvlied (zie no. 83b) en een neef van Chris van der Wilde (zie no. 12a).
- b.) jan. '45-juni '45: Rietje (12 jaar) en Beppie Meijer (6 jaar) uit Rotterdam.
08. fam. Geert & Aaltje Gelling - Huiting, Dorpsstraat 2 (smederij):
- 2 (waarschijnlijk) Rotterdammertjes, waarvan er een
a.) Meüs van der Poel heette. Hij ging later naar de fam. Geert & Aaltje Dijk-Folkers aan de Havenstraat. Zie no. 44. 
b.) De ander was zijn broer Piet van der Poel (de derde broer, Wim van der Poel verbleef bij de fam. Buist op de Holte - no. 88b).
Hoe romantiek zich ook in de oorlogsjaren een weg kan banen bleek toen Piet later trouwde met Gelling-dochter Hindertje.
09. fam. ds. F.J. Scholten (Geref. predikant), Dorpsstraat 3:
- onderduikers, waaronder:         
mevr. Koppe uit Rotterdam. Zij bracht tijdens haar onderduiktijd in de Onstwedder pastorie nog een kind ter wereld. De baby werd Irene genoemd, naar prinses Irene en mogelijk met een link naar de godin van de vrede uit de Griekse mythologie.
Vader Koppe was tijdens een razzia in Rotterdam opgepakt. Gelukkig kon hij z'n gezin na de bevrijding weer heelhuids in de armen sluiten.
Opmerking: De diaconieën van de Geref. kerken in Nederland waren belangrijke initiatiefnemers tot het hulpproject, waarbij kinderen uit het stedelijke westen van ons land hun vakantie konden doorbrengen op het relatief rustige platteland.
10. fam. Geert & Anna Bruggers - Wilzing, Dorpsstraat 7:
- Lüneburger (d.w.z. een in september 1944 naar Duitsland gevluchte NSB-er, die teruggekeerd was naar Nederland).    
11. fam. Jan ("Lappie") & Hinderkien Oosterveld - Boels, Dorpsstraat 8:
- bieden van 1943 - 1945 onderdak aan 5 leden van de familie Pronk uit Scheveningen:       
opoe, beide ouders + 2 kinderen.
Jan Oosterveld ziet gedurende die 2 jaar o.a. zijn inspanningen om de zoon van het gezin op de HBS in Stadskanaal (nu Ubbo Emmius) geplaatst te krijgen, met succes bekroond.
12. Broer en zus Harm ("Kont") en Fientje ("Gat") Huisman, Dorpsstraat 9:
- a.) Chris van de Wilde v.a. juli 1943 en ook z'n ouders in de hongerwinter 1944/'45.
Afkomstig uit Rotterdam-Delfshaven. (Chris was een neef van de broers Torenvlied - nrs. 7a en 84b).
- b.) Tijdens de hongerwinterperiode '44/'45 waarschijnlijk nog meerdere kinderen.
13. fam. ("boer") Jan & Albertje Wubs - Bots, Dorpsstraat 13:
- hongerwinter 1944/'45: Koos den Hartog uit Rotterdam (zie ook no.17, 26 en 27. Hun ouders verbleven bij no. 48).    
14. fam. Johannes & Baukje Troost - Donker (postkantoor), Dorpsstraat 15:     
- Bram Biesterveld uit Amsterdam (toen 6 jaar). Bram vond aanvankelijk een tijdje onderdak bij de timmermansfamilie Louwdijk op Holte 62. 
In de jaren 1976-1979 werd Bram algemeen bekend door z'n hoofdrol in de succesvolle tv-kinderserie 'Pommetje Horlepiep'.
(Brams broer Siemon en zusje .......  vonden onderdak bij de families van no. 53 en 59).          
15. mevr. Zwaantje Sterenborg - Volders, Dorpsstraat 21:
- Bartje ......... (ca. 6 jr. oud) uit ............. 
Ook 2 zussen van Bartje waren in Onstwedde ondergebracht. We hebben niet kunnen achterhalen bij welke familie(s).              
16. fam. Jan & Willemina Huiges - Halmingh, Dorpsstraat 22:    
- Wubbe de Raad uit Rotterdam (eveneens wel 's op no. 19, waar ook z'n zus was ondergebracht). 
- Roelf te Velde uit Stadskanaal, als onderduiker.
- in het laatste deel van 1944 komen Meena de Raad-Schut met haar zoontje Jan (uit Rotterdam) een veilig (en voedzaam) onderkomen zoeken bij Jan & Willemina.
Meena is in verwachting en bevalt op 29-3-1945 van een dochtertje: Lies de Raad. (Bij no. 19 logeren 2 familieleden van Meena).   
17. fam. Freerk & Janna Boels - Kruiter, Dorpsstraat 24:     
- hongerwinter 1944/'45: Arie den Hartog uit Rotterdam (zie voor z'n broer Koos no. 13, z'n zus Tine no. 26 en broer Wim no. 27. Zijn ouders verbleven bij no. 48).           
18. fam. David & Albertje Eerens - Strockmeijer, Dorpsstraat 29:         
- a.) Corrie Tubbergen uit ................
- b.) Nellie Kloot (= zusje van no. 109b en 128) uit Amsterdam.    
19. fam. Geert & Hillechien Huiges - Wolfs, Dorpsstraat 33:         
- (zus en broer) Annie en (soms) Wubbe de Raad uit Rotterdam.
Annie de Raad huwt later met Daan Verschoor en het gezin woont jarenlang in Onstwedde. 
Heel triest was 't dat Annie de Raad in juni 1999 verongelukt bij een verkeersongeluk, terwijl ze op weg was naar de begrafenis van de 2e echtgenoot van haar gastmoeder in de oorlog.
20. fam. Roelf & Finie Meijer - Bruining, Dorpsstraat 39:
- een (nog) onbekend kind "uit het westen des lands"
21. fam. Harm & Hebeltje Kiel - Diedering, Dorpsstraat 42:
- Albert Kansen (9 jr.) uit Velsen-Noord. Ook een broertje (zie no. 50) en zusje van Albert verbleven een tijd bij de Kiel-familie. Schoondochter Ria Kiel-Veldhuis heeft nog altijd contact met Albert.
22. fam. Albert & Grietje Moed-Behling, (kruidenierszaak) Dorpsstraat 43 :
- ........ Stout (broer(tje) van no, 1 Sjaan Stout)
23. Een speciaal plekje in deze lijst ruimen we in voor:
dhr. B. (met een soort van dorpse koosnaam altijd genoemd "BOULTJE") de Vries, politie-postcomandant van Onstwedde, Dorpsstraat 44          
- vanuit zijn in het dorp al langer gewaardeerde grondhouding, biedt hij in maart 1945 een tweetal Duitse soldaten die hongerig door het dorp zwerven gastvrijheid naastenliefde zoals naastenliefde altijd zou moeten zijn!           
(Zie voor het uitgebreide verhaal hierover aflevering 101 van de rubriek 'Zo was 't')
24. fam. Aike & Geessien Streuding - Hidding, Dorpsstraat 46 :
- (hongerwinter 1944/'45) : Tinie Heeres uit Rotterdam.      
25. fam. Geert & Elsien Roelfsema - Boskers, Dorpsstraat 50:                  
- Lenie Lindgreen uit Amsterdam (oudere zus van no. 41):
- Eerko en Arie ......... uit Rotterdam   
26. fam. Adolf & Antje Bruining - de Groot, Dorpsstraat 52:               
- Tine den Hartog uit Rotterdam (zie ook no. 13, 17 en 27. Haar ouders verbleven bij no.48). 
27. fam. Harm (kapper) & Sien Thoma - de Wit - Dorpsstraat 53 :
- Wim den Hartog uit Rotterdam (zie ook no. 13, 17 en 26. Wim en z'n ouders verbleven bij no. 48).
- in de laatste oorlogsmaanden : een onbekend meisje uit Amsterdam. Liep wegens weerbarstige hoofdluis kaalgeschoren rond.   
28. fam. Roelof & Wendelke Lantinga - Lutjeboer, Dorpsstraat 63 :
- a.) onderduiker Leendert Gelling uit Hoogezand (schuilnaam:"ome Joris"). Hij had z'n schuilplek achter de voorgevel boven. Daartoe was er een extra spouwmuur gebouwd.
Leendert was een uiterst creatieve man. Zo ging hij, gekleed in trouwpak en hoge hoed, als "godsdienstleraar" naar een oud-tante die op de Holte woonde.
Toen 't aan de Dorpsstraat  niet meer zo veilig leek te zijn, fietste hij verkleed als "meisje" naar Stadskanaal. Zijn vader Klaas Gelling werkte daar op het gemeentehuis en hij woonde met z'n vrouw boven de trouwzaal naast het gemeentehuis.
Direct na de bevrijding ging Leendert spoorslags terug naar z'n vrouw in Hoogezand.
Negen maanden later zag dochter Gesina Sieka Gelling het levenslicht ......
- b.) 2 jongvolwassenen uit Arnhem: Leen Huizinga + zijn vriendin/verloofde Hennie Galis.
- c.) (tegen het eind van de oorlog): 2 jongedames uit Rotterdam; hun namen waren helaas niet (meer) te achterhalen.     
29. fam. Jacob & Wubke Huisman - Thûrkow, Dorpsstraat 74:       
- Rinie Thûrkow uit Rotterdam 

D. HARDINGSTRAAT:

30. fam. Geert & Grietje Maarsingh - Huiges, Hardingstraat 1:   
- Rietje Kortland uit Hilversum (zie voor ouders en zussen/broers ook no. 123 en 124a).
Door de voedselschaarste gedwongen ging moeder Kortland met 4 kinderen (9, 7, 6 en 2 jaar oud) in een schoongemaakte en met stro gevulde vuilniswagen, samen met een stel andere vrouwen en kinderen, naar het noorden. 't Was geen gemakkelijke reis, met o.a. onderbrekingen in Steenwijk en Hoogeveen. 
Het grote voordeel van de Kortlands in Onstwedde was, dat Geert Maarsingh z'n moeder van haar meisjesnaam Timmermans heette en een zus was van de opa van mevr. Kortland.
31. fam. Friedrik & Roelfien van der Heide - Meinders, Hardingstraat 5:
- Wim Heikoop uit ............... ????
32. fam. (timmerman) Geert & Aaltje Haan - Beikes, Hardingstraat 6:
- (tijdelijk) Lüneburger moeder met kind. Zie ook no. 3b.
33. fam. Hendrik & Riek Hids - Huizing, Hardingstraat 11:
- Ria Kelder uit Rotterdam. Ria was ".... een roodharig meisje met een lange vlecht."
Ze was bij de fam. Hids gedurende de hongerperiode 1944/'45.
34. fam. Hiske & Jantje Boels - Wind, Hardingstraat 16:
- zomer 1944: Martha Bestebreurtje uit Rotterdam. Ze was in 1943 al te gast geweest bij no. 136.(Martha was een zus van Jaap, no. 48a/79a/130a en Bernard op no. 135). 
35. Bakker Ritzo Muntinga, Hardingstraat 13 : 
Piet Klooster en Geert van der Laan, 2 jongemannen uit 't Waar, hebben bij de Muntinga's de verplichte tewerkstelling in Duitsland ontlopen. 
Overdag hielpen ze in de bakkerij of werkten op het land. 's Nachts sliepen ze bij de ouders van Ritzo, Egbert & Alida Muntinga-Hulsebos, die naat de bakkerij op no. 15 woonden. 
36. fam. Frederik & Anna van der Heide - Mölling, Hardingstraat 35 (in de oorlogsjaren "Op de Esch"):
- a.) Rina Visser (nu wonend in Ermelo). Rina heeft sinds kort weer contact met leden van haar vroegere gastgezin. Zus van de meisjes bij no. 57 en 75 en de jongens bij no. 51 en 64b).
- b.) Hanny Post uit .............. ??????
37. fam. Hendrik & Albertha Huiting - Oostland, Hardingstraat 35b (in de oorlogsjaren nog Gletherweg 2):
- een Joods gezinnetje (vader Isaäc Pach, moeder Sofie Pach-Tertaas en 2-jarig dochtertje) Ronnie Bep.
De ouders noemden zich Jan & Nellie Haverkamp (schuilnaam), het dochtertje bleef "gewoon" Ronnie. Ze kwamen in 1944 uit Amsterdam (Rustenburgerdwarsstraat 8 I), waar het toen al niet meer veilig was.
Ook in Onstwedde bleek de veiligheid na enige tijd niet meer zeker. Er werden nieuwsgierige vragen gesteld en er werd wel 's door de ramen gegluurd. Vader Huiting werd door dit gedoe onrustig en het Joodse gezinnetje keerde terug naar Amsterdam. Daar werden ze echter korte tijd later opgepakt en afgevoerd naar Auschwitz. Daar zijn ze alle 3 in 1944 omgebracht.
38. fam. Geert ("Broens") & Aaltje Wubs - Kruize, Hardingstraat 36a (in de oorlogsjaren nog Gletherweg) :
- Nellie Schuurengel uit Rotterdam
39. fam. (postbode) Harm & Ida Haan - Frikken (= na overlijden Hanna Holman, 2e echtgenote): 
- 2 zusjes uit Rotterdam (namen tot dusverre onbekend)

E. HAVENSTRAAT:

40. fam. Harm & Berentje Stratingh - Boerhave, Havenstraat 2:
- Lüneburger
41. fam. Steven & Zwaantje Draadjer - Kruize, Havenstraat 11:
- Willie Lindgreen uit Amsterdam, indertijd 8 jaar. (zusje van no. 25)
42. fam. Wubbe & Dinie Lutjeboer - Slagter:
- Dinie Zuur uit Rotterdam. Dinie heeft nadien nog regelmatig contact gehouden met de familie Lutjeboer.
- Nellie Snijder uit Amsterdam
43. fam. (meester) Frouws, Havenstraat 21:
- Karel en Adrie Jorda(a)an uit ........... 't Betrof mogelijk zgn.'Lüneburger' kinderen.
44. fam. Geert & Aaltje Dijk - Folkers, Havenstraat 22 (manufacturenzaak) :
- a.) Meüs van der Poel (broer van 8b en van 88a) uit Rotterdam
- b.) Jopie van Kleef uit Rotterdam
45. mevr. Zwaantje Horlings - Kruize, Havenstraat 25:
- Geertje (20 jr.) en Wubbe (10 jr.) Hoezen uit Rotterdam. De Hoezen-familie kwam oorspronkelijk uit Oude Pekela en was verwant met enkele Onstwedder families; o.a. de Halmingh's.
46. fam. Hendrik & Albertje Lantinga - ten Have, Havenstraat 37 :
-  gedurende de hongerwinter 1944/'45  een jongetje, wiens naam (helaas)  niet bekend is

F. KERKLAAN:

47. fam. ds. A. Luteyn, Hervormde pastorie, Kerklaan 5:
- onderduikers
48. fam. Henk Bleker, Kerklaan 11:
- Suusje / Suze Luchtenburg   
49. fam. Wiepko en Albertje Boels - Kok, Kerklaan 18:
- a.) zomer 1942: Jaap Bestebreurtje uit Rotterdam. De daaropvolgende zomer had de fam. Boels 't "anders" druk door de geboorte van zoon Thijs. Jaap was toen bij de fam. Hensen aan de Esweg 9 (zie no. 79).
- b.) hongerwinter 1944/'45: dhr. en mevr. W. den Hartog en zoon Wim uit Rotterdam.
Hun overige kinderen waren bij andere Onstwedder gezinnen ondergebracht (zie no. 13, 17, 26 en 27). Nadat ze 's avonds laat met de trein uit Rotterdam in Assen waren aangekomen, zijn vader en moeder Den Hartog met hun 4 kinderen in de ijzige kou van de winternacht lopend naar Onstwedde gekomen. Een tocht van zo'n 40 kilometer ......!  Den Hartog-dochter Geertje belandde in het gastgezin Wiggers in Siddeburen.
Doordat kleermaker ("snieder") Wiepko Boels enige tijd daarvoor door de Duitsers was gearresteerd en weggevoerd naar het Duitse Helgoland, was zijn werkkamer vrij.
De ouders Den Hartog konden daar toen gedurende de periode van de hongerwinter tot aan de bevrijding verblijven.

G. LURINGSTRAAT:

50. fam. Geert & Antje Scheper - Kraai, Luringstraat 2a:
- Marietje den Donker uit Rotterdam (zus van Koos den Donker, no. 97c).
51. fam. Jan & Kee Slagter (slagerij), Luringstraat 5 (na de oorlog woonden ze op no. 3):
- hongerende Piki Kansen uit Velsen/Beverwijk (zie ook no. 21).
52. fam. J. Wolgen (bakkerij), Luringstraat 7:
- dochter Lenie Rijnsdorp van prof.dr. C. (Kees) Rijnsdorp uit Rotterdam.
53. fam. Harm ("Fiedel") & Jantje Meijer - Niemeijer, Luringstraat 10:
- vanaf 1943: Rietje Voogd uit Rotterdam; ze was toentertijd 6 à 7 jaar.
Rietje kwam later op haar huwelijksreis nog 's langs bij de familie Meijer. Toen ze aankwamen zaten de rammelende "wittebroodsblikken" nog onder de auto ..... 
- tijdens de hongerwinter 1944/'45 was Jopie Kloot te gast bij schoenmakersfamilie Meijer.
(Een vermeldenswaardige toevoeging over het leven van de fam. ('Fiedel') Meijer-Niemeijer is, dat ze hun voorraad nieuwe schoenen tijdens de oorlogsjaren hadden verstopt onder het kippenhok in de tuin).
54. fam. Engel J. & Jantje Nobbe - Kruize, Luringstraat 12:
- Zette vanaf 1942 zijn vrachtauto in om - met toestemming van de Duitse autoriteiten -, evacués vanuit Onstwedde terug te brengen naar hun woonplaatsen in het westen van ons land.
Die evacués kwamen vaak met een (witte) bus naar het noorden. Of met de trein, maar dan kwam 't meer dan eens voor dat ze vanaf Assen, of zelfs Meppel, Onstwedde maar lopend moesten zien te bereiken ...... (zie bijv.de fam. Den Hartog, no. 48b).
- Tijdens de hongerwinter van 1944/'45 heeft in elk geval Siemon Biesterveld (een broer van Bram, no. 14) uit Amsterdam als honger-evacué een veilig en voedzaam onderdak gevonden bij de fam. Nobbe.
55. fam. Jan ("Lappie") & Coba Wever - Wubs, Luringstraat 16:
- De Wevers bieden de joodse familie Salomon & Carolina Meijer - Jacobson + hun uit Emmen gevluchte zoon Simon een onderduikadres, nadat 't bij de fam. Korsse aan de Wessinghuizerweg (zie no. 108) niet meer veilig bleek.
Jan Wever en z'n joodse onderduikers worden in juni 1944 van hun bed gelicht door de NSB-ers van de Landwacht en weggevoerd.
De joodse Meijer-familie vindt de dood in het concentratie-/vernietigingskamp Auschwitz.
Jan Wever overleeft kamp Mauthausen. Hij overlijdt evenwel aan de gevolgen van die internering 14 dagen na zijn terugkomst in Onstwedde ......
De persoonsbewijzen van vader en moeder Meijer zijn nog altijd in het bezit van de familie Wever. Opdat zij nooit zullen vergeten!
56. fam. Dirk & Riek Hageman-de Koningh (hij was hoofd van de Chr. ULO-school en woonde links naast de school), Luringstraat .... :
a.) Corrie en Gerrit den Heijer, twee jongens uit IJmuiden
b.) als onderduiker : Jo de Koningh, een broer van mevr. Hageman         
57. fam. Harm & Marchien Siebring - Hulzebos, Luringstraat 27:
- verschillende onderduikers. Daarbij waren o.a. Roelf te Velde uit Stadskanaal en (voor langere tijd) de voorzanger van de Nederlands Israëlitische Gemeente in Stadskanaal, Abraham Levie.
58. fam. dominee Dam (pastorie van de Chr.Geref. kerk), Luringstraat 39:
- Agatha de Bruin uit ................. ???
Ook de Chr. Gereformeerde Kerk was aktief betrokken bij het onderbrengen van hongerende refugiés uit het westen van ons land. En domineesgezinnen waren vaak erg gastvrij!
59. fam. Derk & Pietertje Lutjeboer - Vissering, Luringstraat 41:
- Corrie Baardman uit ............
60. fam. Scheper(s), mogelijk van de Luringstraat, no. ??????:
- gedurende de hongerwinter van 1944/'45: .......... Biesterveld (v) uit Amsterdam (waarschijnlijk een zusje van no. 14 en van no. 53).
61. fam. Jan & Trui Kruize - Klap en Harm & Femke Lukens - v.d.Werf, beide op Luringstraat 45:
- Jan van der Molen uit Rotterdam (en mogelijk ook zijn broertje). Jan stond geregistreerd bij de fam. Kruize, maar was ook regelmatig bij de fam. Lukens 'in de kost'. Hij beleefde in Onstwedde naar hij jaren later zei ".... een heel mooie tijd."

                                            ONSTWEDDE - BUITENGEBIED

H. BARKHOORNWEG:

62. fam. Harm & Margriet Migchels - Bruining, Barkhoornweg 1:           
- a.) schoolmeisje Coby Lenskens uit Arnhem. Coby kwam na de oorlog vaak terug naar Onstwedde
- b.) schooljongen Nico Weekhout uit Rotterdam (broer van no. 63).
63. fam. Harm & Annechien Wubs - Pinkster, "bie Hooghai", Barkhoornweg 3:             
- in de schoolvakanties en gedurende de hongerwinter 1944/'45: schooljongen Gerrit Weekhout uit Rotterdam (broer van 62b).
Gerrit kwam vanaf 1943 in de zomervakantie logeren. In de herfst van 1944 kwam hij echter kaal geschoren en uitgehongerd in Onstwedde aan. De hongerwinter had zich in het Westen aangediend .........
Gerrit mocht in april '45, aanzienlijk aangesterkt, in Onstwedde ook de bevrijding meemaken. Tegen z'n latere vrouw zei hij vaak:"Daar, in Onstwedde, beleefde ik de mooiste tijd uit mijn jeugd.......!"
64. fam. Jan & Grietje Brugge - van der Heide, Barkhoornweg 4:
- Piet Visser (broer van Jennie, Rina, Rie en Ans, resp. op no. 51, 36a en 60; broer van Han op no. 62b).
65. fam. Freerk & Elsina Boels - de Boer, Barkhoornweg 8:
- Dini de Kroon uit Utrecht (Knopstraat 2-bis).
Dini was een dochter van Elsina's zus Anna, die al op jonge leeftijd weduwe was geworden.
66. fam. Roelf & Geessina van der Heide - van Dijk, "bie Hooghai", Barkhoornweg .....:
- ws. hongerwinter 1944/'45: Jennie Visser ca. 14 jr. (zus van no. 29a, 47, 70 en 71b).
67. fam. Albert & Grietje Prins - Huiting, Barkhoornweg 18:
- (in de hongerwinterperiode): Wallie van Krimpen (ca. 15 jr.) uit Zutphen.
68. fam. Eerens, Barkhoornweg 19:
- een Lüneburger moeder van 5 kinderen met haar jongste dochtertje. De vader, van oorsprong een NSB-er, was toentertijd een SS-soldaat bij de Duitsers
69. fam. Jan & Albertje van der Heide - Gringhuis, Barkhoornweg 23:
- Marietje Sloof uit ............ ???
- Jan & Albertje boden ook een veilig onderdak aan streekgenoot-onderduiker Geert Veenhuis uit Smeerling
70. fam. A. Migchels-ter Borg, Barkhoornweg 25:
- Jannie van Vliet uit Vlaardingen
- Robbie van der Zijl uit Rotterdam. 

I.  1e BARLAGE en MUSSELMEE(WEG):

71. fam. Willem & Grietje van der Heide - Scholtens, 1e Barlage 1:
- Sent de Koning uit ............... ???
72. dhr. Jacob (Job) Veldhuis, 1e Barlage 4:
- Abraham Meijer (van het zgn. 'Jeudenhoes' aan de Dorpsstraat 27 in Onstwedde), als onderduiker.
Abraham was de jongste van de joodse Meijer-familie en bezat mogelijk daardoor voldoende (veer-)kracht en moed om zich in 1943 tegen de verdere invoering van de Duitse anti-jodenmaatregelen te verzetten. Hij zat eerst ondergedoken bij dhr. Geert Veldhuis (wed.n.) op de 2e Barlage, maar verkaste inderhaast naar het boerderijtje van de toen nog vrijgezelle Job Veldhuis op de 1e Barlage. Ze hadden er namelijk geen vertrouwen meer in dat een buurtgenoot die lid was van de NSB zijn mond zou houden tegenover zijn NSB-vrienden.
Hij had namelijk gezien hoe Abraham zich bij zijn binnenkomst ijlings onder een bed verstopte, terwijl hij alleen maar even langs kwam voor een buurpraatje. Zowel Abraham als Geert zouden daardoor ernstig in gevaar kunnen komen.
Abraham Meijer overleefde de oorlog bij Job Veldhuis. Als enige van zijn familie ...........
 * Opm.: Job trouwde na de oorlog met "Scheveningse Truus" Burger.
73. fam. Remke & Geertruida van der Heide - Wubs, 1e Barlage 7:
- 1943 of '44: Weinand Schoeman (ca. 10 jaar) uit Veenendaal. Hij sliep bij Van der Heide-dochter Willemtje in de bedstee. "Hai kroop lekker tegen mie aan, want hai was wies mit  mie. Ik ook mit hom traauwens. Mor hai zat wel onder de loezen en dus zat ik d'r ook in no-time onder ....", aldus Willemtje jaren later. Om de luizen de baas te worden heef Willemtjes broer Derk Weinand toen maar volledig kaal geknipt.
Weinand heeft in 2015 vanuit Canada nog een herinneringsbezoek gebracht aan de familie van der Heide.
De families Heikoop (zie no. 71) en Schoeman waren kennissen van Remke van der Heide uit de mobilisatietijd van de 1e Wereldoorlog (1914/'18).
Weinand Schoeman werd - hoe klein is Nederland - op de Lagere School in Veenendaal een tijdlang leerling van onderwijzeres Rikste Wilzing, geboortig uit ...... Onstwedde.
74. fam. Hendrik (= broer van no. 70) & Elizabeth van der Heide - Meinders, 1e Barlage 9:
- Hendrik Eleveld (onderduiker). Werd op een morgen in alle vroegte opgepakt door een stel Landwachters. Hij overleefde wonderwel.
- Hendrikus Beens (uit Stadskanaal, gedurende 3 maanden als onderduiker).         
Beens was later jaaarenlang gewaardeerd conciërge op de Ubbo Emmius-lokatie aan de Stationslaan in Stadskanaal.  - 1943 of '44: Herman Heikoop uit Utrecht (zie ook no. 70). Herman was bij zijn eerste maaltijd bij de fam. van der Heide waarschijnlijk iets té enthousiast te werk gegaan....... In de eerste nacht op de Barlage spuwde hij de hele bedstee onder, terwijl hij riep:"Oooooo, ik vind dit zo naaaaar !". 
- enkele 'hongerkinderen' uit het westen des lands, waarvan de namen niet meer bekend zijn.
- een Lüneburger (= met NSB-relaties) dame, bekend onder de naam "Juffrouw Kerkhof".
75. fam. Klaas & Jantje Volders - Kruizinga, 1e Barlage 10:
- een Lüneburger (= met NSB-roots) dame, mevrouw Beppie ......... en haar zoontje Fritsje.
Hun achternamen zijn helaas niet meer bekend.
76. fam. Jans Kuiper, 1e Barlage 16 (Jans had de bijnaam Jans Muzzelmai):
- 2 dochters van Lüneburger (NSB-)moeder Heimans , die verbleef bij de fam. Eerens aan de Barkhoornweg (zie no. 67).
77. fam. Schut, Musselmeeweg 1:
- 2 zoontjes van Lüneburger (NSB-)moeder Heimans, die met haar dochtertje verbleef bij de fam. Eerens op Barkhoornweg 19 (zie no. 67).

J. 2e BARLAGE :

78. fam. Geert & Jantje Meijer - Wubs, 2e Barlage 2:
- vader Karel, moeder Cato en zoon Dirk van Stralen uit Rotterdam.
79. fam Jan & Grietje Meijer - Hofkamp, 2e Barlage ???:                   
- Loesje Gales uit IJmuiden
80. fam. Hendrik & Elsien Louwdijk - Roelfsema, 2e Barlage 3:
- (ws.) 1944 of '45: .......... ter Haar uit ...............
81. fam. Harm & Wupke Eerens - Slagter, 2e Barlage 7:
- Mientje van Dool uit Haarlem (zusje van het tweetal bij no.78).
82. fam. Albert & Fennechien Kruize - Katuin, 2e Barlage 9:
- Nel Pors uit Rotterdam. Ze verbleef meer dan een jaar bij de fam. Kruize.
Twee zussen van Nel, Toos en Annie, vonden onderdak bij mevr. De Groot aan de Sluisweg. (zie no. 105)
83. fam. Derk & Sientje Scheper - Wubs, 2e Barlage 10:
- Adrie van Dool en z'n zus Greetje van Dool uit Haarlem (andere zus bij no. 67).
Tot 2015 is het contact tussen de fam. Scheper en Adrie altijd gebleven.
84. fam. ("Loze") Wubbe Wilts, 2e Barlage 12:
- gedurende enkele schoolvakanties: Rie en Ans Visser uit Amsterdam. (Rie en Ans waren zusjes van no. 36a, 50, 57 en no. 71b).     
85. fam. Berend & Ebeltje de Roos – Bouwland, 2e Barlage 13:
- a.) (schoolmeisje) Jopie Pijper uit Zuilen bij Utrecht;
- b.) (schooljongen) Johannes (Han) Visser uit Amsterdam (broer van Piet bij no. 46 en de meisjes bij no. 36a, 47, 57 en 70). Han was, samen met zijn zus Rie, in mei 2016 nog aanwezig bij de begrafenis van Geert Rijks, huisgenoot van Wienie Waarsing-de Roos.
86. fam. Jan & Hadewieg Scholtens - Wubs, 2e Barlage 18:          
- onbekend 'bleekneusje' uit Rotterdam
- Lüneburger moeder met kind

K. "OP DE ESCH"/ACHTER DE ESCH /ESWEG:

87. fam. Nanne & Geessien Boskers - Hesseling, "op de Esch":
- een zus of een broer van Jan en Jannie Loots (zie no. 92 en 93b).
88. fam. Willem & Wendelke Henssens - Moorlag – Esweg 9:
- a.) (aug. 1943) Jaap Bestebreurtje uit Rotterdam (zie ook no. 28/111 en no. 109)
- b.) (aug. 1943) Jan Torenvlied uit Rotterdam (broer van no. 7a)

L. HOLTE / STOBKEWEG / STREEKWEG / HOLTERWEG:
89. fam. Hiske & Grietje Buist - Wilts, Holte 8:              
- a.) Wim van der Poel uit Rotterdam (broer van no. 8b en van 8a/44a)
- b.) Marinus Bosman uit Santpoort
90. fam. Jans & Aaltje Westenberg - Buist, Holte 11 (toentertijd : F 56/2):
- Gerard Jansen uit Rotterdam, Kentenstraat 5
91. fam. Freerk & Elsien Sikkens - Smid, Holte 39:
- (tijdelijke) verzorgers van Nelly Minneboo uit IJmuiden.
Tot Nelly's overlijden is er tussen de fam. Sikkens en Nelly altijd contact gebleven.
Nelly's zusje Lies was trouwens ondergebracht bij de vrijgezelle Hendrik Kruiter aan de Tangerveldweg in Alteveer. Hij had hulp in de huishouding van Froukje Huiting.
92. fam. Jacob & Albertje Tammes - Vissering, (ws.) Holte 41:
- Hennie Vissering uit Eindhoven. Hennie was een oudere zus van Piet Vissering (zie no. 90)
- meisje Engelman, voornaam onbekend. Mogelijk een zusje van Jannie Engelman (zie no.98)
93. fam. Hendrik & Grietje Addens - Jonkman, Holte 52:
- Johan Dargel uit Amsterdam
94. fam. Hindrik (melkboer) & Geertje Kiel - Dreves, Holte 64 (toentertijd F 80a):
- Piet Vissering (meisje van 17 jaar) uit Eindhoven, zus van no. 88
95. fam. Albert Lutjeboer, op de hoek van Holte / Streekweg:
- Laas de Jong en zijn zwager uit Hoogezand (zie ook het artikel in het 'Nieuwsblad v.h. Noorden' van 03 mei 1975)
96. fam. Geert & Grietje Migchels - Wilzing, Holte 76:
- a.) Bep Boon uit Den Haag (later de schoonzus van no. 145a en 145b)
- b.) Peter Meijer uit Amsterdam
97. fam. Nanne & Willie Huiges - Luring, Holte 80:
- a.) Jan en Koos Houtenbrink (eind '44/begin '45) uit Rotterdam
- b.) Mientje Kalf uit Amsterdam
- c.) af en toe onderduikers
98. fam. Aike & Rikste Luring - Volders, Holte 82:
- a.) Jan Funderink (met schuilnaam André Zwart) uit Amsterdam
- b.) (schooljongen) .......... Visser uit Amsterdam (broer van no. 29a, 47, 48, 59 en 60)
- c.) Koos den Donker uit Rotterdam (in 1945 16 jr. oud)
Z'n zus verbleef in dezelfde tijd aan de Luringstraat (zie no. 49)
- d.) Lüneburgers: mevr. Littel en haar dochters Truus (9 jr.) en Ronnie (8 jr.)
99.  fam. Hilvert & Fennechien Huiting - Huiting, Stobkeweg:
- (hongerkind) Kees ............ (achternaam onbekend) tijdens de hongerwinter '44/'45.
Roelie en Jacob Hilverts leverden het kind bij de Huitings af toen een kar met kinderen uit het hongerende westen van ons land arriveerde. Fennechien Huiting reageerde hoogst verbaasd toen Kees arriveerde."Mor wie hebben toch ain wichje besteld !" Ze namen Kees toch maar op en waren korte tijd later stapelgek met het jochie.
100.  fam. Huisman, Streekweg 5:
- a.) onderduiker
- b.) onbekend kind uit ...........
101. fam. Jans & Grietje Jurjens - Strockmeijer, Streekweg 6:
- Tjaart Olthuis uit Rotterdam
102. fam. Pieter & Berentje Scholtens - Wind, Streekweg 7:
- Eddie van der Ma(a)den uit Amsterdam
103. fam. Gerrit & Grietje Buist - Wind, Streekweg:
- Jannie Engelman ("Tjee ! Dat was me een schoonheid van een meisje .....!") van ca. 10/11 jr. uit (ws.) Rotterdam.
104. fam. Elzo & Elsien Addens - Huiting, Streekweg 10:
- Jopie de Heer uit (ws.) Amsterdam
105. fam. Hilvert & Jantje Wessels - Potze, (toen) Holterweg (nu: Spanweg):
- een Amsterdamse vrouw met haar 3-jarig dochtertje. Namen niet meer bekend.

M. SCHOLTWEG :

106. fam. Jakob (Job) & Geessien Veldhuis - Wubs, "Vledder" (nu: Scholtweg 12):
- 3 onderduikers (studenten uit Kampen), die bij de kinderrijke (13, waarvan er in de oorlogsjaren nog 6 thuis woonden) fam. Veldhuis wisten te voorkomen dat ze terug moesten naar Duitsland voor verplichte tewerkstelling.  
Job Veldhuis staat in de boeken als "voerman en handelaar", wat o.a. inhield dat er regelmatig "vreemd volk" over de vloer kwam en waardoor onderduikers minder snel en gemakkelijk opvielen.
Via 2 kleinkinderen van Job & Geessien kwamen 80 jaar later hun namen boven water:
- a.) Dirk van den Bosch
- b.) een broer van Dirk, die Wim of Eduard van den Bosch heette
- c.) Wim of Eduard van Vaassen
- d.) Geurt Schoeman uit Veenendaal als onderduiker.(Geurt was mogelijk een broer van no. 70 Weinand Schoeman). Geurts broertje Rijk - ca. 10 jaar oud - "logeerde" ook in Onstwedde, maar het gastgezin in dezen is niet bekend. 

N. SLUISWEG (in de oorlogsjaren nog Smeerlingerweg) / SMEERLING:

107. fam. Geert & Riekie Sterenborg - Bessembinders, Smeerlingerweg 12:
- Robbie W.L. Bronkhorst uit .......... ????
108. fam. Harmannus (Mans) & Janna Prins - Scheper, Smeerlingerweg 15:
- Beppie van Kleef uit ............. ???
109. fam. Jan & Jantje Wubs-van Dam, Smeerlingerweg 16 (bij de Onstwedder sluis):
- a.) Flip (* 1926) en Jan (* 1922) Egberts uit Vlaardingen. Deze beide jongens kwamen uit het kinderrijke gezin van Egbert & Hendrika Egberts-van Dam, waarin tegen het eind van de oorlog niet meer alle monden voldoende gevoed konden worden. Onstwedde bood uitkomst, want daar woonden oom/tante Jan & Annie van der Laan-van Dam (Dorpsstraat 65) en bakker Flip & Rijntje van Dam-Degenhart (Havenstraat 1).
Beide jongens hebben in hun Onstwedder tijd zowel op het land van oom Jan als in de bakkerij van oom Flip flink meegeholpen.
- b.) onderduiker Louis Eijgenraam uit Vlaardingen. Hij ontliep bij de fam. Wubs de verplichte tewerkstelling in Duitsland. Hij emigreerde na de oorlog naar Canada.
110. mevr. Alke de Groot - de Raad, Smeerlingerweg 20 (kruidenierswinkel bij de Onstwedder sluis):
- Toos en Annie Pors uit Rotterdam (zus Nel verbleef bij no. 77). Vermeldenswaard is 't, dat Toos Pors na de oorlog trouwde met Theo Tipker, een broer van Johannes ("Jogie") Tipker, die kort na de oorlog overleed aan de naweeën van z'n gedwongen straf-/werkverblijf op het Duitse eiland Helgoland.   
Toos was ook erg goed in het orgelspelen. Ze heeft daardoor diverse keren de gemeentezang in de zondagsdiensten in de Gereformeerde kerk mogen begeleiden.
Mevr. De Groot-de Raad verdient overigens diep respect voor het opnemen van deze hongerende meiden uit Rotterdam. In het voorjaar van 1944 was ze namelijk weduwe geworden en 3 weken daarvoor was haar jongste zoontje gestorven.
111. fam. Abel & Zwaantje Huiges - Wilzing, Smeerling 12:
- Alie Sitton uit Rotterdam. Alie's ouders verbleven op Brink 15 in het dorp (zie no. 6a).                  
De contacten met de fam. Huiges (later via zoon Jan N.) zijn door de jaren heen in stand gebleven.
- Bij de fam. Huiges verbleven ook regelmatig onderduikers in afwachting van een definitief onderduikadres.

O. TER WUPPING / STERENBORG:

112. fam. Jan Hidde & Nantje Sterenborg - Bruggers, Kanaaldijk:
- a.) Ellie Koppe uit Rotterdam (moeder: zie no. 09, broer: no. 98a)
- b.) Leendert Kloot uit Amsterdam (broer van no. 18b en no. 128). Hij was ook een tijdje bij de fam. no. 81
- c.) in de laatste periode van de oorlog: Peggy Roggemans uit Amsterdam            
113. fam. Harm & Gepke Lutjeboer - Bodewitz, Ter Wupping 8:
- Coba van Kleef (ca. 12 jr.) uit Rotterdam. Coba is na de oorlog herhaalde keren teruggeweest in Onstwedde.     
114. fam. Nanne & Eltje Sterenborg - Bruggers, Sterenborg/Ter Wupping 10: 
- a.) Joop Koppe uit Rotterdam (moeder: no. 09; zus: no. 96a)
- b.) Leendert Kloot uit ............ Was ook een tijdje bij de fam. van no. 8
Leendert was een broer van Nellie (no. 17) en ..........
115. fam. Harm & Ettje Lukens - de Groot, Ter Wuppingerweg 12:
- meisje uit Rotterdam. Haar naam is helaas onbekend.
116. fam. Aijolt & Zwaantje Volders - Wilzing, Ter Wupping .... :
- Lüneburger (= een teruggekeerde, in september 1944 naar Duitsland gevluchte, NSB-er)
117. fam. Berend & Wendelke Volders - Wilzing, Ter Wupping 17:
- a.) hielden langere tijd een neergestorte Engelse vlieger verborgen, die met zijn toestel was neergestort. De familie Volders kreeg later als dank daarvoor een oorkonde van zowel de Engelsen als de Amerikanen (ondertekend door generaal Dwight Eisenhower zelf)
- b.) onderduikers
1.) een zoon van notaris Schuring uit Wedde;
2.) een student van de Landbouw Hogeschool Wageningen: Durandus Kornelius Ebbens; geb. 1921 en afkomstig uit de omgeving Finsterwolde/Beerta. Hij emigreerde na de afronding van zijn studie en z'n huwelijk in 1949 twee jaar later naar Canada. Hij overleed daar in 2010.
118. fam. Albert & Geertje Wolfs - Heun, Ter Wupping 18:
- a.) Beb Rood uit ................. ????
- b.) Roelf Mulder uit Eindhoven (een onderduiker)
119. fam. Wubbe Wolfs + (hun dochters) Albertje en Karsientje, Ter Wupping 22:
- Kees en Ida Verheist uit ................ ??????
120. fam. Jan & Klazina Wolfs - Timmer, Ter Wupping 24:
- Willy Vermei uit ............. ???

P. VEENHUIZEN:

121. fam. Albert & Fennechien Volders - Maarsingh, Veenhuizen 2:
- Jannie Loots (zus van no. 67 en 93b)
122. fam. Wessel & Grietje Mulder - Ots, Veenhuizen 3 (= nu: Veenhuizerweg 5):
- Kees ............... uit Amsterdam
123. fam. Berend & Margriet Migchels - Maarsingh, Veenhuizen 5:
- a.) Sjaak de Braaf uit ......................
- b.) Jan Loots uit ................... (broer van no. 67 en 92)
124. fam. Jan & Harmke Volders - Wolfs, Veenhuizen 7:
- Sjaan van der Hoef uit ................. ????
125. fam. Albert & Martje Siebring - Possel, Veenhuizen 11:
- a.) Wim Kruijs uit Rotterdam (broer van no. 2a en van no. 142)
- b.) onderduiker Roelf Wieringa uit Stadskanaal
126. fam. Geert & Fennechien Huiges - Volders, Veenhuizen 1... :
- 2 onbekende jongens uit ................ ????
127. fam. Hendrik & Jantje Kraai - Horlings, Veenhuizen 18:
- Jan en Nico Oost uit Rotterdam
128. fam. Berend H. & Dedde Wilzing - Maarsingh, Veenhuizen 19:
- 2 kinderen Kortland (zie ook no. 124a en 30)
129. fam. Aike & Fennechien Maarsingh - Wolfs, Veenhuizen 23A:
- a.) dhr. en mevr. Kortland + dochtertje (toen ca. 2 jr.) uit Hilversum.
Vader Kortland kwam een tijdje na zijn vrouw en 4 kinderen naar Onstwedde. Veel geluk was hem daar helaas niet beschoren: zijn onderduikadres werd verraden door een NSB-er en hij werd opgepakt. Hij zat een tijdlang in Winschoten, maar werd vervolgens toch weer vrijgelaten.
- b.) Jo Dijkshoorn uit Rotterdam. Ze is later helaas bij een razzia omgekomen
- c.) zomervakantie1944: Leen Hoogerwaard uit Rotterdam
- d.)onbekende vrouw met 2 zoontjes ("Ze sliepen bij ons in het veulenhok")
130. fam. Albert & Jantje Boskers - Schoenmaker, Veenhuizen 26:
- Jan Plugge uit ............ ???? (Z'n broer Kor zat bij de fam. Wubs, no. 127)
131. fam. Roelof & Albertje Draadjer - Boskers, Veenhuizen 27:
- Ed Lautenslager (* 1928) uit 's Hertogenbosch.
Ed was in de jaren (19)'60 te zien en te horen als nieuwslezer in het NTS-journaal en in talloze documentaires. Hij stierf in 1999.
132. fam. Klaas & Rikste Wubs - Huiting, Veenhuizen 29:
- Kor Plugge uit ................. (broer van no. 126)
133. fam. Begeman, Veenhuizen ...:
- schoolmeisje van ca. 10 jr. oud: Annie Kloot uit Amsterdam (= een zusje van Nellie (no. 18b) en Leendert Kloot (no. 110b).

Q. VLEDDERHUIZEN:

134. fam. Jan & Alberdientje Hensens - Scheper, Vledderhuizen 2:     
- onderduikers.
Jan Hensens is in verband hiermee opgepakt en heeft zelfs een tijdlang in het beruchte Scholtenshuis aan de Grote Markt in Groningen gevangen gezeten.
135. fam. Harm Smit. Vledderhuizen 7:
- onderduikers
136. fam. Elzo & Zwaantje Bruggers - Migchels, Vledderhuizen 9:
- a.) onderduikers, waaronder familieleden van dr. Hommes, chirurg in het St.Lucas-ziekenhuis en leider van het verzet in Winschoten en omgeving.
In het Onstwedder 'Hommesbos' had hij - al voor de oorlog uitbrak - een buitenverblijf.
- b.) Rika van der Lee uit Rotterdam + nog 2 meisjes, waarvan de namen tot dusverre onbekend zijn.
137. fam. Buist, Vledderhuizen 3 (toen: Vledder G 162):
- Harm Jan Beuker, ca. 20 jaar oud en als schuilnaam 'Jan Kroon', uit Stadskanaal. Harm Jan zat als onderduiker bij de familie Buist om verplichte tewerkstelling in Duitsland te ontlopen.
138. fam. Harm & Roelfien Bodewitz - Luikens, Vledderhuizen 21:
- Joop Sloof (7 jr., uit Rotterdam)
139. fam. Geert & Elsien Kruiter - Blok, Vledderhuizen 26 (toen: Vledder G 140):    
- a.) (schoolmeisje, 15 jr.) Loes Renout uit Rotterdam. Haar ouders vonden een gastvrije plek in Mussel.
- b.) onderduiker Jan Bentum, een meubelmaker uit Stadskanaal. Hij werd door verraad gearresteerd, maar overleefde  wonder boven wonder. Desondanks hadden de gevolgen van de arrestatie zo'n impact op zijn gezondheid, dat hij nooit meer de oude is geworden.
- c.) vanaf begin 1945: onderduiker Derk Westendorp uit Nieuw-Buinen.
140. fam. Garrelt & Klaartje Blok - Stutvoet, Vledderhuizen 27:
- onderduiker Fré (Freerk) Boels. Fré verhuisde na de oorlog naar Apeldoorn, waar hij in 2008 overleed, 88 jaar oud.
De buren (van nr. 28) mogen hier ook genoemd worden: Hendrikus Staal (* in 1913) en zijn vader Andreas.
141. fam. Andreas & Hindertje Staal - Bakker, Vledderhuizen 28:
- Misschien vinden sommigen onder u dat deze familie niet in dit overzicht thuis hoort. Naar mijn idee echter wel!
Hoewel niet bekend is of de fam. Staal onderduikers / refugiés in huis had, weten we wel dat zowel vader Andreas als zoon Henderikus Staal betrokken waren bij het verzet tegen de Duitse bezetters. Zo brachten ze o.a. brieven over, brieven die verstopt zaten in het frame van hun fiets .........  

R. VOSSEBERG:

142: fam. Dethmer & Janna Boels - Eefting, Vosseberg 2:
- a.) zomer 1944 en vanaf jan. 1945 : Jaap Bestebreurtje uit Rotterdam. Jaap maakt op de Vosseberg de bevrijding in april 1945 en schreef een herinneringsboekje naar aanleiding van die tijd : 'De Plek'. (Toen de schrijver van deze 'Tikkels'-lijst hem in 2012 in Rhenen een bezoekje bracht, werden in het gesprek z'n - positieve ! - emoties hem opnieuw bijna de baas. Jaap Bestebreurtje overleed op 23 februari 2024, 89 jaar oud.
- b.) Henk Keuris uit Amsterdam.
143. fam. Luut & Antje Boels - Raveling, Vosseberg 2a:
- Joop / Jopie Oudendijk uit IJmuiden. Jopie zat onder de schurft toen hij op de Vosseberg arriveerde. Een stinkend geel zalfje van Onstwedder huisarts dokter Enklaar verrichtte echter in korte tijd genezende wonderen.
144. mevr. Martje Haan - Blok (weduwe en de moeder van oorlogsslachtoffer Harmannus Haan), Vosseberg 21:
- Lenie Rijnsdorp (dochter van prof.dr. Kees Rijnsdorp) uit Rotterdam.
Ze verbleef hier slechts korte tijd. Na een eveneens korte tussentijd in het gezin van haar (zoon) Harm  & Ida Haan-Frikke, vond Lenie uiteindelijk onderdak bij de fam. (bakkerij) Wolgen aan de Luringstraat (zie no. 51).
- in 1944 : 'hongerkind' Bartje Brands, ws. uit Rotterdam.
Opm.: Martjes zoon Henk/Hendrik Haan zat actief in het verzet en had derhalve een schuilnaam. Zijn schuilnaam 'Henk Brands' zou ingegeven kunnen zijn door de achternaam van hongerkind Bartje.
145. fam. Geert & Berendina Heidekamp - Meems, Vosseberg 23:
- Gerard Mulder uit .............. ????
146. mevr. Jitske Heidekamp - Gringhuis (weduwe), Vosseberg 25:
- Truida Kruijs uit Rotterdam (= een zus van nr. 2a en 121a). Af en toe was vader Kruijs ook in huize Heidekamp.
- onderduiker J.H. Zuurman (geb. 1924) uit Vledderveen. (Die woonde aan de Waterschapsweg 3).
Opm. : Heidekamp-dochter Jantje trouwde na de oorlog met ene Albert Floris, die in de oorlogsjaren als onderduiker met de schuilnaam 'Chris' in de omgeving van de Vosseberg verbleef. Waar precies weten we (nu) niet. Wel weten we dat hij ternauwernood aan een Duitse razzia in Vledderhuizen is ontkomen.
147. fam. Hiske & Hindertje Boels - Gringhuis, Vosseberg 27:
- de onderduikers:
a. Lou Bosma 
b. Henk Hulshof (zoon van een gemeenteschilder)
c. Jan Zuurman uit Vledderveen (waarschijnlijk dezelfde als de Zuurman die eerder bij mevr. Heidekamp (zie no. 145) verbleef.

S. WESSINGHUIZERWEG-HÖFTE / WESSINGHUIZEN:

148. Jakob Korsse en zijn moeder Wubke Korsse - Lutjeboer, Wessinghuizerweg ......  :
- Moeder en zoon Korsse bieden in de herfst van 1942 een onderduikadres aan veehandelaar Salomon Meijer en z'n vrouw Carolina Meijer-Jacobson, van Dorpsstraat 38.
In diezelfde tijd komt hun zoon Simon er nog bij. Die is ternauwernood aan arrestatie in Emmen, waar hij woonde, ontkomen. Loslippigheid brengt de veiligheid van de Joodse familie echter in gevaar.
De Meijers verhuizen naar de fam. Jan Wever (zie no. 54) aan de Luringstraat.
Jakob Korsse wordt desalniettemin in juli 1944 gearresteerd. Hij overlijdt in januari 1945 in het concentratiekamp Neuengamme in Duitsland, 28 jaar oud ..........
149. fam. Freerk & Hillechien Halmingh - Geuchies (= Freerks 2e vrouw), Höfte / nu Wessinghuizerweg 11a:
- In de zomer van 1944 en de hongerwinter '44/'45: Bernard Bestebreurtje uit Rotterdam (een broer van 141 en 149)  150. fam. Hendrik & Jantje Huls - Kruiter, Höfte / Wessinghuizerweg 11b:
- (ws. zomer 1943): Martha Bestebreurtje uit Rotterdam, een zus van de nrs. 141 en 148
151. fam. Jan Hidde & Margriet Wilzing - Sterenborg, Wessinghuizerweg 19:
- a.) Els Bron uit Den Haag / Scheveningen. Was in 1943 14 jaar.
De latere Els Buss-Bron schreef in 2001 een boekje onder de titel "Een boerderij vertelt...." Openhartig vertelt ze daarin over haar tijd in onze woonstreek, de geschiedenis van Wessinghuizen en uitgebreid over de fam. Wilzing en hun boerderij, waarin ze vanaf september 1943 verbleef.
Het contact met de Wilzings is dus door de jaren heen ook altijd gebleven.
- b.) vanaf voorjaar 1944: Nel Bron (toen 8 jaar) uit Scheveningen en een zus van Els.
Opmerkelijk is 't, dat een oudere broer van Els en Nel, Cor Bron, in wezen het pad voor zijn beide zusjes naar de fam. Wilzing heeft geëffend. Cor logeerde soms een tijdje bij het hoofd van de Chr. Lagere School op de Holte en een familielid van Cor, meester J. Dost in die tijd. Meester Dost stuurde z'n logees soms wel naar een boer in de buurt om de boer een beetje te helpen en van de logerende jongens flinke kerels te maken.
Zo kwam Cor bij de fam. Wilzing over de vloer en hij heeft hen gevraagd of zijn 2 jonge zusjes wel bij hen mochten komen als evacuées.
Vermeldenswaard is ook nog, dat Cor bij één van de 'uitlenen-aan-een-boer-in-de-buurt-akties' van meester Dost, 'hongerkind' Bep Boon ontmoette op de boerderij van Geert &  Grietje Migchels-Wilzing (Holte 76 - zie no. 95). De ontmoeting leidde tot verliefdheid en dat leidde weer tot ........... Na de oorlog zijn ze - nog steeds verliefd - getrouwd.
152. fam. Karssien & Grietje Horlings - Frouws, Wessinghuizerwe  (toen huisnr. E 171):
- gedurende ca. een halfjaar tijdens de hongerwinter van 1944/'45 : Ben Hoezen (toen 13 jr.) uit Rotterdam. 
Ben kreeg tijdens zijn verblijf in Wessinghuizen ontzettend heimwee, waarvoor hij bij zijn vertrek in 1945 zijn excuses aanbood ........
Ben Hoezen schreef in 1973 een verslag van de tocht / hun vlucht naar Onstwedde. Nadat ze door een vrachtauto naar Meppel waren gebracht, moesten hij en z'n broer en 3 zussen namelijk maar zien hoe ze te voet door de barre winterkou en de sneeuw in Onstwedde kwamen ........

N.B.: Grote dank voor het aanleveren van heel veel gegevens gaat uit naar mevr. Chonda Luring- te Velde en mevr. Lammy Meems-Maarsingh.
Maar ook via diverse mailcontacten kregen we veel en erg nuttige informatie toegespeeld.
Dat deden inmiddels: dhr. Berend Louwdijk, mevr. R. Huisman-Lutjeboer, mevr. T. Wilzing- Bruggers uit 'Brinkstee' (met een geweldig fijn gedetailleerde lijst), mevr. T. Trenning- Sterenborg, mevr. H. Turkstra-Horlings (Emmen) + mevr. I. Horlings-Tammes, dhr. Hiske Boels, dhr. Jacob Scheper, fam. Hendrik Wolfs-Bosker, dhr. Harm Migchels/dhr. Geert-Aike Wubs, dhr. Remke de Vries, dhr. Geert Draadjer, dhr. Albert Kruiter (2e Barlage), dhr. Aike Velthuis, dhr. Wessel Wubs, mevr. K.van der Heide-van der Heide, dhr. Jaap Bestebreurtje (Rhenen) en mevr. Leida Huiting (Ulrum).

Dank-dank-dank allemaal ! Enne ...... eventuele nadere aanvullingen blijven altijd welkom.

Klaas Meijer (k.meijer@onstwedde.info)