Onstwedde - Het dorp

Het dorp
Onstwedde is één van de dorpen van de gemeente Stadskanaal in de provincie Groningen op de coördinaten 53°2’ NB, 7°3’ OL.
Op 1 oktober 2018 telde het dorp, waaronder ook de buurtschappen Smeerling, Holte, Höfte, Veenhuizen, Ter Maarsch, Wessinghuizen, Vledderhuizen, Vosseberg, Ter Wupping, Sterenborg en de 1e en 2e Barlage vallen, totaal 2.799 inwoners.

Tot 1969 was Onstwedde een zelfstandige gemeente, maar op 1 januari 1969 vond een samenvoeging plaats met een deel van de toenmalige gemeente Wildervank. De nieuwe naam werd toen gemeente Stadskanaal (per 1 oktober 2018 31.837 inwoners).
Het eerste gemeentehuis van de gemeente Onstwedde staat nog altijd aan de rand van de Brink en dient nu als woonhuis (Havenstraat 2).

Op de rotonde die het voorste met het achterste deel van de Dorpsstraat verbindt, staat de blauwe diamant, een kunstwerk (ontworpen door het kunstenaarscollectief Van Den Berg uit Meppel) symboliseert de verbintenis tussen zand en veen, stad en dorp in de vorm van een ring met een blauwe diamant. Hiermee voelt Onstwedde zich de diamant in de regio.

In september 2009 en in  februari 2014 heeft RTV Noord voor het programma Dam Op in Onstwedde filmopnamen gemaakt. U kunt hier de uitzending van 2009 en hier de uitzending van 2014 bekijken om een indruk te krijgen van Onstwedde en de inwoners.

Geschiedenis
Onstwedde is een esdorp met 2 essen en 2 brinken. Het dorp is van oorsprong één van de vijf kerspelen (=kerkdorpen) van Westerwolde en wordt voorzover bekend voor het eerst vermeld in het jaar 875 in documenten van het klooster Werden a/d Ruhr (BRD). Het heet dan Uneswido. De uitgang wido is later verbasterd tot wedde en betekent evenals wolde: bos. Het eerste deel van de naam hangt wellicht samen met de persoonsnaam Uno/Onno

’t Is vrijwel zeker dat Onstwedde in nog oudere tijden werd aangeduid als Westerwolde, de latere benaming voor de hele Zuidoost-Groninger regio.
Onstwedde had ook altijd het grootste aantal eigenerfde boeren in Westerwolde.

Het dorp ligt aan de Mussel Aa, die bij de Hervormde kerk samenvloeit met het Pagediep. Die benaming is een verbastering van het Groningse woord pogge (= kikker).
Het oudste gedeelte van Onstwedde ligt in een halve cirkel rond de eeuwenoude - nu  Hervormde - St. Nicolaaskerk en heette vroeger ’t Loug. Toen het dorp zich uitbreidde in noordelijke richting kwam er in het nieuwere deel, ’t Wold, een tweede brink bij: De Woldbrink

Eeuwenlang was Westerwolde een streek, die haast aan een eiland deed denken: aan alle kanten door grote veengebieden omsloten. Veel huwelijken werden daardoor noodgedwongen aangegaan met een partner uit het eigen Westerwolde. In de eerste decennia van de 20e eeuw werd het gebied echter ontsloten via een groot aangepakt kanalisatie- en ontginningsplan. In dat kader kreeg Onstwedde in 1916 zelfs een haven, aangelegd aan een zijtak van Mussel Aa-kanaal.

Veel landschappelijk schoon ging in die tijd door de rigoureuze aanpak van de eeuwenlange afwateringsproblemen verloren. Desondanks wist Westerwolde z’n oude karakter, - ook in de natuur -, te behouden. In de recente jaren is dat karakter in het landschap zelfs opnieuw versterkt, o.a. via de hermeandering van riviertjes.



Landschap en toerisme
Aan de rand van het dorp ligt een tweetal hoogten van ca. 10 meter boven N.A.P.: de essen, de akkergronden van oudsher. De heuvels dateren uit het Saalien-tijdperk, de op één na laatste ijstijd. Op een flank van de Holter es ligt het dr. Hommes-bos, een natuurgebied vol glooiingen van Het Groninger Landschap.

Aan de oostkant grenst Onstwedde aan de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Het voor de streek zo karakteristieke hoevenlandschap wordt hier door Staatsbosbeheer gereconstrueerd. Het gebied kenmerkt zich door rivierduinen, kleine bossen en houtwallen, essen en laaggelegen gronden langs de Ruiten Aa en de Mussel Aa.

Met name in de buurtschappen Smeerling, Ter Wupping en Ter Maarsch zijn de mogelijkheden voor een in alle opzichten verkwikkende wandel- of fietstocht nog ’s extra versterkt.
Meerdere wandel- en fietsroutes zijn te verkrijgen in Onstwedde (lees hierover meer bij de rubriek Toerisme). Met name de Stroomdalroute en de Vestingroute zijn erg in trek. Sinds 2012 is Onstwedde ook opgenomen in het landelijke netwerk van fietsknooppunten.
Een goede startplek is het Toeristisch Overstap Punt op De Woldbrink aan de Dorpsstraat.

Er zijn drie Campings: Boerderij-camping De Drie Aa's aan de Wessinghuizerweg, Camperplaats Op Streek aan de Streekweg en Vakantiepark De Sikkenberg aan de Sikkenbergweg.
Bed & Breakfast mogelijkheden zijn er bij B&B Natuurlijk Mooi Onstwedde, Boerderij-camping De Drie Aa's en Boerderij De Klaproos.
Verder kunt u bij een aantal van deze ondernemers ook een accommodatie huren.



Kerken
De beeldbepalende 13e eeuwse Juffertoren - van fundament tot en met spits geheel uit stenen opgetrokken - is verbonden aan het 15e eeuwse kerkgebouw van de Hervormde gemeente (lid PKN).
De Gereformeerde kerk (lid PKN) staat aan het begin van de Dorpsstraat (No. 5) en dateert uit 1869.
De Christelijke Gereformeerde kerk houdt z’n erediensten in het kerkgebouw aan de Luringstraat 37 en dateert uit 1912.



Onderwijs
De twee christelijke basisscholen die Onstwedde kende, de Prof. Langeveldschool en De Regenboog, zijn gefuseerd tot één nieuwe schoolorganisatie De Rank. Samen met De Peuterkorf en de PC/RK Scholengemeenschap Ubbo Emmius (Voortgezet Onderwijs) zijn ze sinds 2011 gevestigd in een gloednieuw gebouw aan de Boslaan, MFA De Bast. Met een doorlopende leerlijn van peuterschool t/m Voortgezet onderwijs volgt men een voor Nederland vrijwel uniek leerconcept.



Sportvoorzieningen
Onstwedde heeft nog altijd z’n eigen verwarmde openluchtzwembad, ‘t Vlasmeer. Wel gelden er, om de kosten in de hand te kunnen houden, middags beperkte openingstijden (temperatuur 20° en hoger).
De plaatselijke voetbalvereniging heet Onstwedder Boys, een zaterdagclub. Zij spelen op het sportpark De Boskamp aan de Lynackerslaan.
De bloeiende paardensportvereniging De Driesporen heeft een eigen manege met drie rijhallen, naast het Evenemententerrein aan de Wessinghuizerweg.
Getennist wordt er op de vier all-weatherbanen van TC Uneswido aan de Tellingerweg.
Van de nieuwe sporthal in MFA De Bast wordt enthousiast gebruik gemaakt door de Gymnastiekvereniging CSVO (turnen, judo, kids- en teendance), de Hanado Karateschool en de volleybalclub VCO ’72. Een Hardloopclub (HLC Onstwedde), een Biljartclub en IJsvereniging Wisch maken het sportieve plaatje van Onstwedde (vrijwel) compleet.



Verenigingsleven en Cultuur
Het verenigingsleven in Onstwedde past uitermate goed bij het saamhorigheidskarakter en kent o.a. daardoor al zo’n 100 jaar een zeer bloeiend bestaan. Christelijke gemengde koor Looft den Heer, afdeling van Passage, Zonnebloem en PCOB, jeugdclubs en vrouwenverenigingen, Onstwedde kent ze allemaal.

Jeugdsoos De Boerderij
(JSDB) heeft een eigen jeugdsoos aan de Dorpsstraat 93 en wordt al 42 jaar volledig door vrijwilligers gerund.

De Vakantiespelweek
(in augustus) voor de basisschooljeugd kent zelfs een nòg langere historie van vrijwilligersaktiviteiten. De wat oudere jeugd offert al sinds 1962 met veel inzet een aantal vakantiedagen op aan de organisatie van een feestweek voor hun jongere dorpsgenoten.

Bekend tot over onze landsgrenzen zijn de medewerkers van Onstwedder Gaarv’n, een Stichting die met zijn activiteiten een hommage brengt aan het traditionele Westerwoldse boerenambacht en middels allerlei cursussen tracht die vaardigheden te behouden voor het nageslacht. ‘De Gaarv’n’ zoals ze in de dorpsmond heten, hebben op het Evenemententerrein aan de Wessinghuizerweg hun eigen Ambachtshoeve.
De vierde zaterdag in augustus vindt rond die hoeve het attractieve, jaarlijkse Oogstfeest plaats.

Ocrea (= Onstwedde Creatief) heet de dorpsstichting, die op tal van terreinen tracht om aktiviteiten in het dorp te coördineren en te stimuleren. Daarin is de stichting de afgelopen 45 jaar meer dan eens uitstekend geslaagd.

In De Bolster vindt u de plaatselijke bibliotheek.

In Museum Restaurant ’t Slaaitnhoes aan De Hörn strijden historisch landbouw-gereedschap en oude boerengebruiken om de eer de leukste herinneringen naar boven te roepen. De eigenaar verzorgt eventueel ook conferences. Een demonstratie zandtapijtstrooien behoort eveneens tot de mogelijkheden.



Winkel- en horecavoorzieningen
Het winkelbestand is zodanig uitgebreid, dat de Onstwedders voor vrijwel al hun gewone inkopen in het eigen dorp terecht kunnen. Een royale supermarkt, een warme bakker, twee kleding- en twee schoenenzaken, een bekroonde slager, een huishoud- en cadeaushop, een kachel-/cv-bedrijf, een rtv- annex fotozaak, kapsalon, pedicure, fietsenwinkel, twee schoonheidssalons, bloemenwinkel, meubelzaken en winkels voor bouwmaterialen en (tuin) gereedschappen bieden o.a. dit thuisgevoel. 

Voor automobilisten zijn twee garages, twee tankstations, een oplaadstation voor elektrische auto's en een autoschadebedrijf een geruststellende gedachte. 

Aan de rechterkant van de hoofdpagina en onder iedere vervolgpagina van Onstwedde.info vindt u een uitgebreid overzicht van bijna alle economische activiteiten. 

Voor toeristen zijn ook Eetcafé Gerak aan de Dorpsstraat, Gasterij Natuurlijk Smeerling in Smeerling, Snackbar 't Wold aan de Dorpsstraat, John Meinds, De Echte Bakker aan de Dorpsstraat, Museum Restaurant ’t Slaait'nhoes aan De Hörn en Vakantiepark de Sikkenberg graag bezochte plekjes om even uit te blazen en iets te eten of te drinken.
Bekijk hier de openingstijden van de terrassen.



Politiek
In een sterk kerkelijk dorp als Onstwedde zal ’t geen verwondering wekken, dat de christelijke politieke partijen bij verkiezingen met het merendeel van de stemmen gaan strijken. In 2018 – bij een opkomstpercentage van 62% –  ging 38% van de stemmen naar het CDA en 35% naar de ChristenUnie. De overige partijen moesten de resterende 27% onder elkaar verdelen.

Historische boeken

Historisch fotoboek Onstwedde rond 't Loug en 't Wold

Historisch gedenkboek Uneswido in Westerwolde

Van ‘Baarg’n’ tot ‘Boskamp’

Van hervormde school naar prot. Chr. Basisschool

Overige tips

Toerisme

Fiets- en wandelroutes

Kamperen - Overnachten

Horeca - Terrassen